Een envelop met daarin een ondertekende stempas; in die envelop wéér een envelop, met daarin het briefstembiljet. Op die manier zouden briefstemmen aangeleverd moeten worden, via de post of door kiezers zelf bij een gemeentelijk afgiftepunt.

Dat hierbij op verschillende manieren fouten gemaakt kunnen worden, verbaast niet. Dat het briefstemmen –waarvan ruim 2,4 miljoen zeventigplussers gebruik kunnen maken– van een leien dakje zou gaan, was evenmin de verwachting.

De schaal waarop er fouten gemaakt werden, verraste maandag echter wel. Veel stemmen werden terzijde geschoven om één specifieke reden, namelijk dat in de retourenvelop wel de tweede envelop zit, maar geen stempas. Briefstembureauleden vermoeden dat kiezers ook de stempas in de tweede envelop hebben gedaan.

In de gemeente Bernheze (Noord-Brabant) werd maandag 8,5 procent van de ingekomen briefstemmen terzijde geschoven vanwege fouten. Landelijk lijkt het te gaan om 7 à 8 procent, meldde het ANP. Bij reguliere verkiezingen is het percentage ongeldige stemmen ongeveer 0,3 procent.

Gemeenten tellen deze dagen nog geen briefstemmen, maar doen wel aan zogeheten vooropenen. Dat houdt in dat zij de retourenvelop openen en de stempas –die als het goed is aanwezig is– controleren. Pas later worden de daadwerkelijke stemmen geteld. Zo blijven stempas en stembiljet gescheiden, waardoor het stemgeheim gewaarborgd is.

In een video van de NOS van maandag is te zien dat er verwarring is in een briefstembureau in Bernheze. Een stembureaulid opent de tweede envelop, waarin per abuis ook de stempas zit; de voorzitter van het stembureau wijst haar terecht, omdat deze tweede envelop in deze fase nog niet geopend mag worden.

Minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) maakte vorige week nog expliciet kenbaar dat de tweede envelop niet opengemaakt mag worden om te controleren of er een stempas in zit. „De wet staat namelijk niet toe dat het briefstembureau de gesloten briefstembiljetenvelop opent om te verifiëren of de kiezer een stempluspas heeft bijgevoegd. Dit zou het stemgeheim van de kiezer schenden.”

Daar kwam Ollongren dinsdagmorgen echter van terug. Na advies ingewonnen te hebben bij de Raad van State en de Kiesraad, stelt zij dat stembureauleden de tweede envelop tóch mogen openen om te kijken of daar een stempas in zit. Dit moet gebeuren zonder de briefstem in te zien of open te vouwen; zodoende blijft het stemgeheim behouden.

In de politiek en daarbuiten leeft breed de wens om alles op alles te zetten om briefstemmen met fouten als het enigszins kan mee te tellen. Het is echter niet uit te sluiten dat er –bijvoorbeeld uit de hoek van Forum voor Democratie– bezwaar zal worden gemaakt tegen de beslissing van Ollongren, of tegen de verkiezingsuitslag als geheel.

Eerder was al duidelijk dat twee andere fouten bij het briefstemmen geen reden zijn om die stemmen niet mee te tellen. Als een stempas niet is ondertekend, wordt de stem toch meegeteld; dat is ook het geval als de stempas en het stembiljet allebei in de eerste envelop zitten.

Een groot percentage briefstemmen dat niet meetelt zou de samenstelling van de Tweede Kamer kunnen beïnvloeden. Bekend is dat senioren anders stemmen dan jongere kiezers.