Breed lachend en ontspannen achteroverleunend in zijn stoel schetste De Jonge in het praatprogramma dinsdag hoe de vaccinatie „op stoom” is geraakt. Het ene dagrecord aan gezette prikken na het andere sneuvelt. Op 1 april zijn de kwetsbare groepen zoals 75-plussers ingeënt, en op 1 juli zijn er naar verwachting 18 miljoen prikken gezet. Daarmee kunnen 8 miljoen volwassen Nederlanders één prik en 4 miljoen twee prikken hebben gehad.

„De minister heeft een optimistisch verhaal gehouden”, zegt immunoloog Ger Rijkers van het University College Roosevelt in Middelburg. „Maar ik denk dat hij gelijk heeft.”

Aan menskracht voor het zetten van de prikken ontbreekt het volgens Rijkers niet. „De beperkende factor is nu de beschikbaarheid van vaccins. Als die worden geleverd zoals afgesproken, is tegen de zomer het ergste achter de rug.”

Onder controle

Inmiddels zijn alle verpleeghuizenbewoners die het wilden gevaccineerd. Rijkers: „Je ziet dat in verpleeghuizen corona onder controle is. Er is daar weinig sterfte aan corona meer. Dat is bemoedigend, want dat is de meest kwetsbare groep. Dan is het aannemelijk dat het vaccin ook in andere risicogroepen zal werken.”

Verpleeghuisbewoners zijn het „eindstation” van het virus, zegt epidemioloog prof. Frits Rosendaal van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). „Zij ontvangen het virus, maar verspreiden het niet. Hen vaccineren heeft daarom alleen effect op de sterftecijfers.”

Nu ook thuiswonende ouderen aan de beurt zijn voor een prik, zal dat straks bovendien zorgen voor een daling van het aantal ziekenhuis- en intensive care-opnames, stelt Rosendaal.

Pas als de actieve groep –18 tot 65-jarigen– aan de beurt is, zal dat de besmettingscijfers gaan beïnvloeden. „Dan zie je het meeste effect op de epidemie.”

Vaccinatie beschermt immers niet alleen tegen ernstige ziekte en overlijden, maar gaat ook de overdracht van het virus tegen, stelt immunoloog Rijkers. Hij wijst op recent Israëlisch onderzoek waaruit bleek dat het Pfizervaccin voor 46 procent beschermt tegen besmettingen zonder klachten. „Als gevaccineerde mensen geen virus in hun keel hebben, kunnen ze het ook niet overdragen op anderen.”

Een andere studie onder Brits ziekenhuispersoneel liet zien dat slechts één prik met het Pfizervaccin al zorgt voor twee tot vier keer minder besmettingen. Onderzoeker Mike Weekes noemt dat „geweldig nieuws.” „Het Pfizervaccin beschermt niet alleen tegen ziekte door het coronavirus, maar helpt ook infectie voorkomen en verkleint zo de kans dat het virus op anderen wordt overgedragen”, zei hij tegen kennissite Scientias.

Versoepeld

Wanneer kunnen de coronamaatregelen worden versoepeld: bij verminderde sterfte of pas als de besmettingscijfers gaan dalen? Bij dat laatste, stelt LUMC-epidemioloog Rosendaal. „De beleidsmakers kijken ook naar de virusverspreiding. Niet voor niets moesten scholen een tijd dicht.” De virusverspreiding moet je bovendien niet los zien van sterfte aan corona. „Dat is de grote fout van actiegroep Herstel NL. Je kunt het virus niet onder jongeren rond laten gaan en tegelijk alle 50-plussers beschermen.”

Bovendien is het virus ook voor jongvolwassen gevaarlijk, zegt Rosendaal. Zij belanden na een infectie zelden op de ic, maar kunnen er wel langdurige klachten aan overhouden. Daarom vindt de epidemioloog het onverstandig om de maatregelen al te laten vieren als de kwetsbare groepen zijn ingeënt.

Eerst moet er groepsimmuniteit zijn bereikt, vindt Rosendaal. Dat lukt als ongeveer 70 procent van de bevolking is gevaccineerd en het virus dan grotendeels weg is.

Kunnen alle maatregelen per 1 juli worden losgelaten? Nee, zegt Rosendaal. „Je moet langzaam afbouwen. Dat hangt onder meer af van het aantal besmettelijke personen. Als dat op 1 juli hoog is, moet je dat eerst omlaag zien te krijgen. Daar heb je behalve het vaccin ook maatregelen voor nodig.”

Ook immunoloog Rijkers denkt dat rond juli de meeste beperkingen kunnen worden opgeheven, maar dat een aantal basale regels voorlopig zullen blijven gelden. Zoals gepaste afstand houden en geen hand geven.

Op vakantie gaan in binnen- en buitenland en kerkdiensten bijwonen zullen dan wel mogelijk zijn, verwacht hij.

Viroloog Bert Niesters van het Universitair Medisch Centrum Groningen verwacht dat al enige tijd voor juli versoepelingen mogelijk zijn. „Hoe meer mensen je vaccineert, hoe minder het virus zich verspreidt.”

Derde golf

Niesters waarschuwt dat het nu nog niet zover is. Het aantal besmettingen neemt immers weer toe. „Een derde golf dreigt. We weten alleen niet hoe hoog die wordt.” Ziekenhuizen denken momenteel na over wat te doen bij code zwart, als er onvoldoende plek is om alle ernstig zieke coronapatiënten te helpen.

Intussen duiken steeds nieuwe coronamutanten op, die besmettelijker zijn of de opgebouwde immuniteit weten te omzeilen. Niesters: „Er is een wedstrijd gaande tussen het virus en vaccinatie. Hoe sneller mensen worden gevaccineerd, hoe minder gelegenheid het virus heeft zich aan te passen.”

De Groningse viroloog verwacht dat het virus blijft. „Daar zijn de virologen het over eens. Dit wordt de nummer vijf coronaverkoudheidsvirus. Het kan nog wel jaren duren voordat we in harmonie met het virus leven.”