Een avond eind november, net na het eten. Zoals wel vaker vraagt Mark zijn dochter Lydia haar telefoon even af te geven, zodat hij haar activiteit kan controleren. Dat doen hij en zijn echtgenote Francine sinds hun kinderen (zoon van zeventien, dochter van vijftien) een smart-phone hebben. Behalve met de onverwachte steekproeven houden ze ook met een app het gebruik van de telefoon bij.

Het was Mark en Francine opgevallen dat Lydia de laatste tijd veel op Snapchat zit: ongeveer 90 procent van haar tijd online. Als Mark die avond eenmaal haar chats geopend heeft, begrijpt hij waarom. Na wat zoekwerk komt hij een opgeslagen conversatie tussen Lydia en een onbekende jongen op het spoor. Pagina’s lang liefdestaal, hartjes en lieve woordjes. En daar blijft het niet bij. Op een gegeven moment komen er dingen langs waar Mark erg van schrikt. Seksueel getinte opmerkingen, over en weer. Maar ook commando’s voor seksuele opdrachten die Lydia moet doen, foto’s en filmpjes die ze moet maken. De toon wordt hoe langer hoe dwingender.

„Ik raakte lichtelijk aan de kook toen ik deze chat vond”, vertelt Mark weken later. „Lydia zat erbij, dus in eerste instantie heb ik me van de domme gehouden. Ik heb de tijd genomen om alles rustig te bekijken. Je voelt je op dat moment neergeslagen.” „Zulke dingen wil je echt niet lezen van je kind”, vult Francine aan. „Ik was erg geschokt dat ze zulke taal bezigt. Gewoon schunnigheden. Dat soort dingen zouden Mark en ik niet eens tegen elkaar zeggen.”

Het echtpaar besluit hun dochter diezelfde avond te confronteren. Een heftig moment, voor alle drie. „Lydia brak echt”, vertelt Francine. „Ze heeft verschrikkelijk gehuild. Dat doet je als ouders ook wat. Als je al iets van boosheid zou voelen, dan is dat meteen weg. Je ziet dat zo’n meisje er echt mee zit en dat ze er niet meer van loskomt. Ze schaamde zich ook.”

Geluidsopname

Mark en Francine weten niet precies hoe het contact ontstaan is. De gesprekken van de eerste week zijn gewist. Wel weten ze dat de persoon achter het profiel Lydia via Snapchat benaderd heeft (zie ”Groomer legt eerste contact vaak met een laagdrempelig berichtje”). Op het eerste gezicht lijkt het een leuke jongen. „Wel iemand op wie ze zou kunnen vallen”, zegt Francine.

Maar er ontstaat een dubbel gevoel bij het doorscrollen van de chat. „Zit er wel een jongen achter, vroegen we ons af. De foto’s leken niet in Nederland te zijn gemaakt. Er was ook een geluidsopname van zijn stem. Dat is een man, zei ik meteen tegen Mark. Dat kan geen jongen zijn.”

Meteen de volgende ochtend besluiten Mark en Francine aangifte te doen. Mark belt 112. „Ik vond het bloedspoed, want die chat stond nog open. Er moet nu iets gebeuren, dacht ik.” In de tijd dat Mark en Francine de telefoon van Lydia in handen hebben, proberen ze de conversatie met de onbekende gaande te houden. Die ruikt onraad omdat er steeds op de verstuurde foto’s wordt geklikt. Binnen Snapchat kan een tegencontact zien wanneer dit gebeurt. Mark doet zich noodgedwongen een tijd voor als Lydia.

De politie, die later die middag komt, geeft aan weinig met de aangifte te kunnen. Op basis van de verstuurde foto’s en filmpjes is er volgens hen nog geen strafbaar feit gepleegd. Mark en Francine zien dat anders. Ook geeft de politie aan te worden overspoeld met dit soort meldingen. Vaak kunnen ze er weinig mee vanwege de privacywetgeving. De agenten raden aan de chat te sluiten, zodat het gezin er een punt achter kan zetten.

De politie heeft nog een tweede spoor. Het profiel doet hen denken aan een 17-jarige jongen met een vergelijkbare naam die in dezelfde plaats woont als het gezin en al eerder met de politie in aanraking is gekomen. Deze persoon riskeert een aantekening. „Daardoor kwam het een stapje dichterbij”, vertelt Francine. „Je vraagt je af wat er gebeurt als hij bij ons in de gemeente woont. Gaat hij Lydia nog benaderen? Toen hebben we besloten die chat maar af te sluiten.”

Hyperventilatie

Het bezoek van de politie geeft Mark en Francine echter geen gemoedsrust. Ze willen voorkomen dat de 17-jarige jongen onterecht een aantekening krijgt, maar bovendien willen ze dat de dader stopt met het benaderen van andere jonge meiden. Daarom schakelt Francine Restment in, een onderzoeksbureau op het gebied van veiligheid en integriteit.

Hun dochter heeft een fikse tik gehad. „Ze was ontzettend moe toen het eruit kwam. De eerste tijd sliep ze heel slecht. Pas sinds een paar weken gaat dat beter. Ze was ook heel emotioneel, kon huilen om van alles en nog wat. Achteraf viel ons op dat ze erg afgevallen is.” De eerste twee weken blijft Lydia thuis van school, omdat ze er te moe voor is. Ook heeft ze last van hyperventilatie. Inmiddels gaat het beter.

Verkering

Francine maakt zich er vooral zorgen om wat het chatten doet met de manier waarop Lydia tegen seksualiteit aankijkt. „Als je op je vijftiende zulk contact met iemand hebt en dat soort foto’s en filmpjes deelt, hoe ver ga je dan op het moment dat je verkering hebt? Zijn je grenzen daarmee verlegd?” Mark heeft dit al eens met Lydia besproken. „Ik zei: stel nou dat je een vriendje hebt en hij krijgt jouw telefoon in handen en leest je gesprekken. Wat zou hij ervan vinden dat je zo met een ander praat? Dan dringt het besef wel door dat dit niet helemaal goed voelt.”

Inmiddels heeft Lydia een intakegesprek bij Eleos gehad. Francine denkt dat erover praten cruciaal is in de verwerking. „De gesprekken zijn belangrijk voor haar zelfwaardering en het leren omgaan met het schaamtegevoel dat hierdoor veroorzaakt is.” Ook Mark en Francine laat het gebeuren nog niet los. Ondanks het speurwerk van Restment hebben ze niet kunnen achterhalen wie er achter het profiel zit. Dat frustreert. Als Mark zijn dochter ergens ziet lopen en er is een man in de buurt, is hij extra alert. Francine groet nog steeds elke man die ze op straat tegenkomt. „Dan kijk ik of ik de stem herken. Dat hou ik voorlopig. Die stem zit in mijn hoofd.”

Naïef

Ouders, zeker ook reformatorische, moeten zich er meer bewust van zijn dat grooming ook hun kind kan overkomen, vindt het echtpaar. Wees daarom alert op het gedrag van een kind. Mark: „Het viel op dat Lydia bij thuiskomst uit school meteen naar boven ging. Bij het eten kwam ze dan weer naar beneden. Hou je ogen open voor dat soort signalen.”

Af en toe de telefoon checken kan helpen, maar vooral is het nodig om het gesprek met een kind aan te gaan over seksualiteit. „Veel mensen zijn naïef en lichten hun kinderen niet op tijd in over seksualiteit of de risico’s van zo’n smartphone. Terwijl we bijvoorbeeld wel waarschuwen niet alleen te wandelen in het donker. Zo naïef zijn we, terwijl we denken dat we middenin de wereld staan en alles weten.”

Mark en Francine hopen met het delen van hun verhaal andere ouders te kunnen helpen. „Ons verhaal is er een, maar er zijn er veel meer. Elke persoon die we op deze manier kunnen bereiken is belangrijk. We willen niet dat anderen dit ook overkomt.”

Terugkijkend beseft Francine dat Mark de telefoon van Lydia precies op tijd in handen gekregen. „Daar zie ik wel Gods hand in, dat het niet verder is gegaan. Het had ook totaal anders kunnen aflopen.”

Mark, Francine en Lydia heten in werkelijkheid anders.

Taboe

Ook binnen reformatorische kringen speelt grooming, zegt Wico Verbaan, vertrouwenspersoon en trainer bij Restment. Hij geeft regelmatig trainingen op reformatorische scholen. Het probleem zou daar weleens groter kunnen zijn, denkt hij. Deels heeft dat te maken met de normen en waarden die daar gelden. „We vinden sexting erger. Op seksualiteit rust vaak een taboe, zowel thuis als op school. Dus grijpen jongeren sneller naar een online medium om te praten over seks.”

Door die bezigheden ontstaan bij jongeren volgens Verbaan steeds meer twee identiteiten: een online en een offline. „Jongeren denken dat het kan: een compleet andere digitale identiteit hebben dan ze in het echte leven laten zien. Maar de online wereld is net zo echt als de offline.”

Grooming heeft grote gevolgen voor een slachtoffer, geven zowel Verbaan als Belt aan. Belt: „Soms is er sprake van afpersing en dreiging. Dat kan stress opleveren, slaapproblemen veroorzaken en ertoe leiden dat kinderen zich terugtrekken van sociale contacten. Ook kunnen er ernstiger klachten als depressieve gevoelens, angsten en zelfs suïcidale gedachten ontstaan.” Door grooming kunnen kinderen een verkeerd beeld krijgen van seksualiteit en relaties.

Voor ouders is het lastig om het gesprek met hun kinderen aan te gaan over het sturen van pikante berichten. Verbaan toont in zijn presentaties voor ouders vaak 
een plaat met een kloof. Rechts staan ouders, kerk en school; links staat het kind. De kloof kan alleen vanuit de rechterkant overbrugd worden. Zijn tip aan ouders is dan ook: praat met je kind. „Seksualiteit moet altijd bespreekbaar zijn. Met het weghalen van een telefoon los je het probleem niet op. Dan zoeken ze een andere telefoon of een computer in de bieb. Ga in gesprek en grijp zo’n gesprek aan om het met je kind te hebben over christelijke normen en waarden en hoe je die vormgeeft in je leven.”

Belt zou graag zien dat seksuele voorlichting wordt uitgebreid. „Op dit moment waarschuwen we alleen voor allerlei risico’s. Leer jongeren wanneer ze klaar zijn voor seks en hoe ze hun grenzen aan moeten geven. En, niet onbelangrijk: dat ze ook nee mogen zeggen.”