Er is één punt waar de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk het op dit moment wel met elkaar over eens zijn: het gebruiken van geweld of het dreigen daarmee is onacceptabel. Punt. Ze reageerden allebei zeer afkeurend op de intimidatie waar douanepersoneel in Noord-Ierland de afgelopen dagen mee te maken kreeg. Het personeel kan dan ook op bescherming vanuit Brussel en Londen rekenen.

De dreiging komt uit de hoek van Noord-Ieren die niet willen dat er een douanegrens in de Ierse Zee is, omdat dit volgens hen Noord-Ierland onterecht van Groot-Brittannië afscheidt. De groep behoort tot de Brits georiënteerde unionisten.

Onmogelijk

De grens is een gevolg van de brexit; goederen uit het Verenigd Koninkrijk moeten nu worden gecontroleerd, ter bescherming van de Europese interne markt. Een harde grens op het eiland zelf –tussen Ierland (EU) en Noord-Ierland (VK)– was volgens alle betrokkenen onmogelijk, vanwege het Goede Vrijdagakkoord uit 1998 en de nog steeds bestaande gevoeligheden rond zo’n grens.

De oplossing? Een grens in de Ierse zee tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië. Noord-Ierland blijft als gevolg sinds de brexit nauwer verbonden aan EU-regels dan de rest van het land. In vier havens en op de luchthaven van Belfast worden sinds 1 januari goederen van en naar Groot-Brittannië gecontroleerd.

Totdat op maandag op twee locaties, in Belfast en Larne, de controles deels werden stilgelegd vanwege het gevaar voor de medewerkers. Hoe komt het dat de spanning deze week is opgelopen? Brussel en Londen geven compleet uiteenlopende verklaringen.

De Britten wijzen naar de Europese Commissie, die vorige week dreigde vaccins vanuit Ierland naar Noord-Ierland tegen te houden via een noodmaatregel (artikel 16 in het Noord-Ierland-protocol). Dit geflirt met een harde grens op het eiland, leidde tot „verwarring en woede”, schreef de Britse brexitminister Michael Gove dinsdag in een brief aan zijn Europese collega, Eurocommissaris Maros Sefcovic. „Ik had een hevige reactie verwacht, maar de reactie was nog erger dan ik had gedacht”, stelde Gove.

Strijd

De Britse premier Boris Johnson twitterde dinsdag dat de actie van de Commissie „begrijpelijkerwijs tot bezorgdheid leidde.” Hij voegde eraan toe dat „onze toewijding aan de bevolking van Noord-Ierland en ons verenigd koninkrijk onwankelbaar is.” Johnson heeft meermaals verklaard dat de situatie van de Noord-Ieren na de brexit niet zou verschillen met die van de rest van het land. Die uitspraken zijn echter in strijd met de afspraken die hij met Brussel maakte.

De Commissie pikte de beschuldigingen vanuit Londen niet. Een woordvoerder zei dinsdag dat de gespannen situatie in Noord-Ierland niet een gevolg is van de misstap vrijdag. De bedreigingen zouden volgens de Commissie daarvóór ook al hebben bestaan.

Londen en Brussel bespraken woensdag tijdens een crisisberaad hoe het nu verder moet. De Britten hebben een duidelijke eis. Om „de situatie te stabiliseren en alle partijen in Noord-Ierland gerust te stellen”, willen zij dat de huidige minder strenge EU-regels bij de Noord-Ierse grens tot 2023 worden verlengd.

Hoewel veel producten nu al bij de grens worden gecheckt, gelden er tot 1 april nog verzachtende maatregelen. Zo hoeven bijvoorbeeld de leveranciers aan Noord-Ierse supermarkten nog niet aan alle EU-eisen te voldoen. Dat is zo geregeld om te voorkomen dat er op 1 januari lege schappen zouden ontstaan – iets wat desondanks niet helemaal is gelukt.

De EU heeft woensdag laten weten dat een verlenging van de huidige situatie geen oplossing kan zijn. Sefcovic zei dat het akkoord dat is gesloten genoeg mogelijkheden biedt om de problemen in Noord-Ierland op te lossen. Toch gooide Brussel de deur niet helemaal in het slot. Sefcovic zal volgende week naar Londen afreizen om de situatie opnieuw te bespreken.

De Ierse minister van Buitenlandse Zaken, Simon Coveney, was donderdag stelliger: het akkoord wordt niet aangepast. De uitspraak komt nadat hij eerder al zei dat niet de EU, maar de brexit de reden is voor de problemen.