Hoe liggen de verhoudingen nu binnen de Senaat?

Democraten en Republikeinen hebben nu elk vijftig vertegenwoordigers in de Senaat. Er is dus geen partij die echt de meerderheid heeft.

Betekent dit dat de twee partijen elkaar dus in de houdgreep hebben en er geen enkel besluit genomen kan worden?

Zeker niet. Want de wet bepaalt dat wanneer de uitslag van een stemming is dat vijftig stemmen voor en vijftig tegen zijn, op dat moment de vicepresident kan stemmen. Die stem geeft dus dan de doorslag. Zodra Biden president is, kan zijn vicepresident –Kamala Harris– dus haar gewicht in de schaal leggen.

Feitelijk hebben de Democraten het dus voor het zeggen?

Dat is ten dele waar. Biden heeft nu wel veel meer armslag gekregen omdat in beide kamers van het Congres de Democraten de meerderheid hebben. Zo zal zijn voordracht van ministers, die door de Senaat moet worden goedgekeurd, tamelijk probleemloos verlopen. De Republikeinen kunnen die dus niet tegenhouden. Datzelfde geldt voor een aantal beleidsvoornemens, of bij een eventuele benoeming van een nieuwe opperrechter. Maar er zijn ook wetten die met een gekwalificeerde meerderheid aangenomen moeten worden. Dan zal Biden een aantal gematigde Republikeinse senatoren over de streep moeten trekken.

Hoe vaak is het in de Amerikaanse geschiedenis gebeurd dat beide partijen evenveel zetels in de Senaat hadden?

Slechts drie keer. In 1881, in 1954 en in 2001. Alleen in 1881 duurde die situatie tot de volgende Congresverkezingen, twee jaar later. De andere twee keer ging het om een periode van slechts enkele maanden.

Betekent dit dat de Republikeinen geen enkele inbreng meer hebben?

Dat is maar de vraag. In het verleden, in 1881 en 2001, hebben de twee partijen een deal gesloten waarbij ze afspraken maakten over de verdeling van de macht. In 2001 kwamen de partijen bijvoorbeeld overeen om de leden van de verschillende senaatscommissies gelijk te verdelen in plaats van ze zoals gebruikelijk te overladen met leden van de meerderheidspartij. De Republikeinse senaatsleider Trent Lott werkte die deal toen uit met de Democratische leider Tom Daschle. Daardoor hadden de Democraten in die periode meer macht in de Senaat dan gebruikelijk voor een minderheid.

Gaat dit ook nu gebeuren?

Dat lijkt vooral een theoretische mogelijkheid te zijn. Noch Republikeinen, noch Democraten hebben tot nu toe daar iets over gezegd. Verschillende senatoren hebben wel van nabij de deal van 2001 een meegemaakt, onder wie de beide fractieleiders in de Senaat. De Republikein Mitch McConnell en de Democraat Charles E. Schumer waren toen allebei politiek medewerker van de toenmalige Senaatsleiders.

Voorafgaand aan de verkiezingen van 2016, toen er een kans was op een nieuwe 50-50-verdeling, vertelde McConnell verslaggevers dat hij de overeenkomst van 2001 als model zou willen gebruiken. „Ik denk dat we dan gewoon zouden kunnen herhalen wat we vijftien jaar geleden deden.”

Waarom is dit niet waarschijnlijk?

De tegenstellingen tussen Democraten en Republikeinen zijn de laatste jaren alleen maar groter geworden en het politieke klimaat in het Congres is verzuurd. Bovendien zijn er binnen beide partijen ook grote onderlinge spanningen. Juist de laatste weken is bijvoorbeeld het gezag van de Republikeinse senaatsleider, Mitch McConnell, fors afgenomen tijdens de discussie over het al dan niet accepteren van de verkiezingsuitslag.

Ook zullen Democraten zich afvragen of zij wel willen samenwerken met Republikeinen nu hun voorman, Donald Trump, de aanstichter is gebleken van enorme chaos.