Dat gebeurt onder zware druk van het Europees Parlement. Een meerderheid dreigde woensdag geen goedkeuring te geven aan het nieuwe team, dat 1 november had moeten beginnen. Het parlement eist dat de Italiaanse justitiekandidaat Buttiglione op een andere plek komt, omdat hij homoseksualiteit zondig vindt. Hij had dat geantwoord op een vraag van de Nederlandse europarlementariër Buitenweg (GroenLinks).

In het zicht van de afwijzing trok Barroso het voorstel woensdag schielijk in. De aankomend voorzitter denkt enkele weken nodig te hebben om een nieuwe samenstelling te presenteren.

Barroso heeft over zijn besluit gebeld met premier Balkenende, als huidig voorzitter van de Europese Unie. Die heeft de vertrekkende voorzitter Prodi gevraagd voorlopig aan te blijven bij de Europese Commissie. Ook andere commissarissen, onder wie Bolkestein, moeten hun afscheid uitstellen.

„Een ingrijpende situatie, die nooit eerder in Europa is voorgekomen", oordeelde staatssecretaris Nicolai (Europese Zaken) na een debat in het Europees Parlement. „Maar de burger zal er niets van merken. De Europese Commissie, de Raad en Europees Parlement werken gewoon door."

Nicolai benadrukte dat de Nederlandse regering vasthoudt aan kandidaat Neelie Kroes en haar werkterrein (Concurrentie). Als EU–voorzitter moet Nederland echter ook meehelpen aan een oplossing. „Daar kan enige spanning optreden. Ik ben dan in principe geneigd om de voorkeur te geven aan het EU–voorzitterschap."

Barroso wilde woensdag niet speculeren of hij kandidaten gaat vervangen of wisselen. Daarover spreekt hij waarschijnlijk vrijdag met regeringsleiders in Rome. Balkenende en zijn collega’s zijn daar voor de ondertekening van de ontwerpgrondwet. Volgende week vrijdag zijn de regeringsleiders bovendien in Brussel voor een top.

De Italiaan Buttiglione zou zelf niet bereid zijn terug te treden, meldden Italiaanse kranten woensdag. Volgens de kranten had premier Berlusconi van Italië hem vergeefs gevraagd op te stappen. In Italië gaan wel de namen van zijn mogelijke opvolger over de tong: Frattini, de huidig minister van Buitenlandse Zaken, of Tremonti, de oud–minister van Economie.

Het Europees Parlement vindt dat het door de krachtige houding woensdag „een maatje groter is geworden", aldus de liberale fractieleider Watson. „Onze wil is op de proef gesteld en onze wil heeft het gehaald." Ook anderen spraken over een historische overwinning van de democratie.

Verschillende europarlementariërs proberen inmiddels volop om kandidaatcommissarissen van andere partijen te laten aftreden. De christendemocraten, waaronder het CDA, vallen daarvoor nu de Hongaarse socialist Kovacs aan. Die zou ongeschikt zijn als energiecommissaris. PvdA–leider Van den Berg vindt dit een goede gelegenheid om Neelie Kroes (VVD) te vervangen voor een socialere kandidaat. GroenLinks hanteert een lijst van zes ongeschikte kandidaten. D66 mikt als enige ook op voorzitter Barroso, omdat hij te weinig gezag zou hebben. VVD–leider Maaten zegt niet mee te willen doen aan deze „politieke spelletjes": vervanging of herschikking van Buttiglione is voor hem voldoende.

PvdA–leider Van den Berg vindt bovendien dat Nederland als EU–voorzitter heeft gefaald. Hij zegt dat Nederland te lang steun heeft gegeven aan „de verkeerde kandidaten in de Europese Commissie". Hij wil dat de Tweede Kamer het EU–voorzitterschap aanspreekt op een sturende rol in de vorming van de nieuwe Europese Commissie.