Onder invloed van dat neoliberale denken hebben overheden vanaf de jaren tachtig staatsbedrijven verkocht en publieke diensten verzelfstandigd. Op allerlei terreinen werd ruimte geschapen voor marktwerking en gekozen voor minder regels. Publieke diensten zouden beter floreren als de vrije markt de ruimte kreeg. Nationale overheden gaven invloed uit handen. Tegelijk gingen bedrijven door fusies internationaal opereren.

Inmiddels zien we dat dit een keerzijde heeft. Publieke voorzieningen waren in het verleden niet voor niets een overheidstaak: belangen van bedrijven vallen niet altijd samen met een nationaal of publiek belang. Zoals de adel in de middeleeuwen vaak machtiger was dan een keizer of een koning, zo is ook de invloed van multinationals enorm. Het is lastiger geworden ze in toom te houden en te controleren.

Omdat internationaal opererende bedrijven gemakkelijker met geld en activiteiten kunnen schuiven, zijn gunstige belastingtarieven, lage lonen voor productiepersoneel en niet al te veel knellende regels belangrijker geworden. Niet alle bedrijven willen alleen maar lage belastingen, weinig regels en goedkoop personeel. Maar de druk vanuit de aandeelhouders is soms groot.

Het is belangrijk hiernaar te kijken vanuit het kritische en heilzame perspectief van Christus’ overwinning op de machten en van Gods komende rijk. Elementen in Gods goede schepping kunnen machten worden die strijden met Gods rijk. Denk aan techniek, wetenschap, media, maar ook geld. Christus’ overwinning betreft ook de macht van het geld. De economische belangen van de vrije markt kunnen een afgod worden. In Bijbelse termen: Mammon.

Mammon maakt hebzuchtig en wil altijd meer, ten koste van eerlijk arbeidsrecht, publieke belangen en ecologische gerechtigheid. Mammon heeft er geen probleem mee wanneer we samen het ecosysteem, waarvan we deel uitmaken en afhankelijk zijn, kapot maken. Mammon vindt het uitstekend wanneer het koloniale systeem ten diepste blijft bestaan en derdewereldlanden wel grondstoffen mogen leveren, maar geen geld kunnen verdienen aan de bewerking daarvan tot hoogwaardige producten.

Maar zoals alle demonische machten is ook Mammon overwonnen. Dat is een troost voor iedereen die binnen een multinational pogingen onderneemt om de onderneming in de goede richting te sturen, maar een dreiging voor allen die alleen letten op de korte termijn en de portemonnee van de aandeelhouders. Als Heer van de heren staat Jezus Christus net zo goed boven de ceo’s van multinationals.

Christus zet economische belangen en de vrije markt op hun plek. Alle reden voor nationale overheden én bedrijven om hier vrijmoedig economische belangen ondergeschikt te maken aan hogere waarden.

Belangrijker is misschien wel dat christenen zich realiseren dat ze niet alleen moeten bidden voor de overheid, maar ook voor de mensen die leiding geven aan multinationals. Zij kunnen beslist niet zonder ons gebed dat zij publieke en ecologische gerechtigheid zoeken en niet Mammon dienen, maar zich onderwerpen aan Christus, die ook over bedrijven en over de vrije markt regeert.

De auteur is universitair docent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.