Wat gebeurde er tijdens de kabinetsformatie?

In mei 2016 liet toenmalig minister Schippers weten dat het kabinet-Rutte II het kweken van menselijke embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek wilde toestaan. Wel specificeerde zij daarbij de voorwaarden: het mocht alleen om de veiligheid van drie nieuwe, veelbelovende vruchtbaarheidstechnieken te testen, zodat artsen die in de toekomst ook in Nederland zouden kunnen aanbieden. Concreet ging het om het buiten het lichaam laten rijpen van geslachtscellen, de productie van kunstmatige geslachtscellen en om celkerntransplantatie. Bij die laatste behandeling wordt de eicel van een moeder met een erfelijke stofwisselingsziekte vermengd met de eicel van een vrouwelijke donor om zo de ziekte als het ware genetisch te wissen.

Voorjaar 2017 maakte Schippers nog een aanvulling: ook voor onderzoek naar het genetisch modificeren van embryo’s (in jargon: kiembaanmodificatie) zou het kweken van embryo’s zijn toegestaan.

Door toedoen van met name de ChristenUnie werd een al door Schippers aanhangig gemaakt wetsvoorstel om deze verruiming te regelen, ingetrokken. In het regeerakkoord kwam te staan dat Rutte III wilde investeren in embryobesparend onderzoek, zoals onderzoek naar geherprogrammeerde stamcellen die zijn gewonnen uit menselijk celmateriaal. De door Rutte II aangekondigde verruiming zou worden uitgesteld, in afwachting van een door Rutte III te organiseren maatschappelijk debat.

Waarom was er maandag een hoorzitting?

Het in het regeerakkoord bereikte compromis is zeer tegen het zere been van oppositiepartijen, zoals GroenLinks en PvdA, die er graag aan willen tornen. Daarvoor moeten dan wel de coalitiepartijen VVD en D66, die al hadden ingestemd met de door Rutte II voorgestelde verruiming, stevig worden bewerkt en daar was de hoorzitting van maandag voor bedoeld. Een rij van wetenschappers en ethici schoof aan om gehakt te maken van de passage over embryo-onderzoek uit het regeerakkoord. De boodschap was duidelijk: Verruim de wet alsnog.

Een belangrijk argument was wetenschappelijk: de alternatieve stamcellen waarover wordt gesproken in het regeerakkoord vormen in werkelijkheid geen alternatief testmateriaal voor kweekembryo’s. Anders gezegd, de nieuwe vruchtbaarheidstechnieken kunnen alleen worden uitgetest op onderzoeksembryo’s (en bijvoorbeeld niet op restembryo’s of kunstembryo’s). De alternatieve stamcellen zijn voor dat doel ongeschikt. Die zijn alleen bruikbaar voor fundamenteel, experimenterend onderzoek.

Kortom, was de boodschap, als de wet niet wordt verruimd loopt het ontwikkelen van nieuwe vruchtbaarheidstechnieken in Nederland vertraging op. Wensouders voor wie deze technieken zijn bedoeld moeten dan uitwijken naar bijvoorbeeld België, Engeland, China en delen van de VS, waar ruimere regels zijn.

Klonken er nog tegengeluiden?

Ja, zij het mondjesmaat. Rechtsfilosoof Britta van Beers en hoogleraar ethiek van de zorg Theo Boer waarschuwden dat Nederland door groen licht te geven voor kweekembryo’s echt een wissel zou omzetten. Dat betekent in hun woorden niets meer dan het creëren van een nieuwe categorie van menselijk leven dat alleen nog instrumentele waarden dient zonder nog enige relationale waarde te hebben voor de sperma- en eiceldonor, oftewel de biologische ouders. Verder willen beiden dat het debat niet alleen gaat over embryokweek, maar ook over de vraag of de komst van nieuwe vruchtbaarheidstechnieken überhaupt wel een goed idee is. Zo maakt de productie van kunstmatige geslachtscellen het ook mogelijk dat één ouder zich met eigen zaad- en eicellen kan voortplanten. Moeten we dat willen? is hun vraag.

Hoe nu verder?

Of het kabinet zich door de hoorzitting opnieuw op de Embryowet gaat beraden, zal moeten blijken. Bijvoorbeeld aan het eind van de maand, als minister De Jonge (VWS) zijn langverwachte nota medische ethiek naar de Kamer stuurt. Of de coalitiepartijen van gedachten zullen veranderen, zal over een aantal maanden blijken. Het eerste grote Kamerdebat over de wet staat pas na het zomerreces, op 6 september, gepland.