Je zou zeggen: Iemand die in een kerk of op een school om zich heen gaat schieten, heeft een steekje los.

Pfeifer: „Dat hoeft helemaal niet. Uit Amerikaanse onderzoek in opdracht van de FBI blijkt dat bij slechts 17 procent van de schoolshooters –jongeren die op scholen mensen vermoorden– al vóór hun daad een psychiatrische stoornis is vastgesteld. Denk aan schizofrenie of een depressie. Schoolshooters die ná hun misdaad gedragskundig zijn onderzocht, bleken in de helft van de gevallen te kampen met psychiatrische problemen. Zoals een vorm van depressie of een narcistisch zelfbeeld. Bij de andere helft werd géén stoornis gevonden.”

Mythen

Wat typeert dan wél bij uitstek deze bijzondere categorie misdadigers? In de optiek van Pfeifer: allemaal verkeerden ze in een „existentiële crisis” en wilden ze de maatschappij een lesje leren. Ook bouwden ze weloverwogen hun eigen ‘religie’ op. Met eigen mythen, rituelen en transcedente ervaringen. „In dit geval zijn dat dan gevoelens van uitverkoren zijn om iets groots te doen.”

De promovenda bestudeerde epistels van een zevental schoolshooters uit Amerika, Duitsland en Finland. Ze boog zich onder meer over geschriften van Eric Harris (18) en Dylan Klebold (17). Die schoten op 20 april 1999 twaalf medeleerlingen en een leraar dood op de Columbine High School in Columbine in de Amerikaanse staat Colorado. Vervolgens pleegden ze zelfmoord. Ook bestudeerde Pfeifer boekwerken van de Noor Anders Breivik. Hij vermoordde in 2011 77 mensen, met name op het eilandje Utoya.

Wat houdt de existentiële crisis van de schoolschutters precies in?

Pfeifer: „De daders liepen aan tegen grote vraagstukken van het leven: Waarom leef ik? Waarom zou ik de rest van mijn bestaan moeten werken? Ze keren zich tegen de maatschappij en kunnen niet goed overweg met de facts of life, de zaken die nu eenmaal eigen zijn aan het leven. Te denken valt dan aan het gegeven dat de meesten van ons gewone mensen zijn. Die geen president van Amerika worden.

Een schoolshooter bereidt zijn daad goed voor. Hij wil sterven als martelaar, voelt zich een uitverkorene en wil blijvend herinnerd worden. Hij wil met zijn daad het kwaad bestrijden. Geweld is voor hem bevrijdend geweld.”

Kwaad bestrijden door rond te schieten op een school of in een kerk?

„Zo’n misdadiger creëert zijn eigen mythe, zijn eigen oorlog tussen goed en kwaad. En laten we niet vergeten dat in veel westerse films de held een probleem met gewéld oplost. Dus zo vreemd is die gedachte niet.”

Hebben gewelddadige films of games een funeste invloed op schoolshooters?

„Dat verband is niet aangetoond. Schoolshooters hebben niet meer of minder gewelddadige films bekeken en games gespeeld als andere jongeren. Dit soort films en games hoort nu eenmaal tot de jeugdcultuur. Als er wel een verband zou zijn, zouden immers op elk moment van de dag overal ter wereld jongeren schietend over straat lopen. Dat is niet de werkelijkheid.”

Is dat niet wat al te makkelijk geredeneerd? Een film vol geweld kan voor een schoolschutter misschien het laatste duwtje zijn?

„Nee. Een schoolshooter bereidt zijn daad heel goed voor. Hij weet precies welke dag hij uitkiest. Dit soort daders zijn geen impulsieve amokmakers. Een schoolshooter kun je vergelijken met de lone wolves, eenzame wolven, onder terroristen. Ook zij bereiden hun terreurdaad voor en kiezen een specifieke datum en locatie.”

Spelen bij schoolschutters ook niet vaak persoonlijke problemen. Zoals afwijzing door een vrouw?

„Het beeld van de schoolshooter als de gepeste Einzelgänger klopt vaak niet. Vaak zijn het normale jongens die met liefde zijn opgevoed. Feit is wel dat deze jongens in veel gevallen wel persoonlijke problemen hebben. Zoals eenzaamheid. Maar puur het feit dat ze door iemand worden afgewezen, is doorgaans niet de aanleiding voor een gewelddadige actie.”

Lees ook

„Kerk VS moet meer maatregelen nemen”

Bedreigd

Oud-militair Devin Kelley, die zondag in het Texaanse dorpje Sutherland Springs zondag 26 kerkgangers doodschoot, heeft een crimineel verleden. Hij werd veroordeeld voor mishandeling van zijn vrouw en kind. De autoriteiten maakten bekend dat hij zijn schoonmoeder had bedreigd. Zij zou de kerk in het dorpje eerder hebben bezocht, maar niet aanwezig zijn geweest toen Kelley zondag om zich heen schoot.

Voldoet Kelley ook aan uw profiel van jongeren die op scholen dood en verderf zaaiden?

„Ik vermoed van niet, al houd ik een slag om de arm. Kelley was al bekend bij de politie en heeft vastgezeten. Over het algemeen hebben schoolshooters geen agressief verleden. Zij zijn zelfs eerder onopvallende leerlingen dan probleemleerlingen. Kelleys misdaad in de kerk zondag heeft veel weg van een wraakactie, kennelijk gericht op de familie van zijn ex.

Ik zie wel veel overeenkomsten tussen schoolshooters en Stephen Paddock, de man die op 1 oktober vanuit een hotelkamer in Las Vegas 58 mensen doodschoot. Zijn misdaad lijkt voortgekomen uit frustratie over de maatschappij. Die ergernis over de samenleving kenmerkt ook veel schoolshooters.”

Valt te voorkomen dat in een land als Amerika vaak jonge mensen telkens weer een bloedbad aanrichten?

„De westerse, en zeker de Amerikaanse maatschappij is nog altijd hypermasculien, betoogt de Amerikaanse theoloog Walter Wink. Dus een samenleving die sterk gericht is op mannelijkheid, stoerheid. Mannen moeten goed zijn in sport, ze moeten niet te veel hun gevoelens laten zien. Pubers kunnen daar moeite mee hebben en het gevoel krijgen dat ze niet kunnen voldoen aan de eisen die de maatschappij stelt. Dat leidt tot prestatiestress, de angst om telkens tekort te schieten.

Daar komt bij dat in de pedagogiek de laatste jaren de nadruk ligt op het belang van waarderen en prijzen van jongeren. Ze moeten allemaal het gevoel krijgen dat ze heel bijzonder zijn. Maar dan ga je voorbij aan de realiteit van het leven. Het is beter en evenwichtiger om jongeren te leren omgaan met teleurstellingen. Breng pubers realiteitszin bij. Durf ze ook te confronteren met het feit dat ze het, hoe ze ook hun best doen, niet zullen schoppen tot president van Amerika.”