De invloed van technologie op het menselijk bestaan is de laatste decennia enorm toegenomen. Vanwege de vermeende voordelen worden technologische ontwikkelingen en de daaruit ontstane producten vrij klakkeloos geaccepteerd. Maar er is een donkere keerzijde te bespeuren, die een ethische bezinning hard nodig maakt.

Achter de smartphone, het ”internet of things”, de kunstmatige intelligentie en andere radicale technologieën gaan revolutionaire machten schuil die de samenleving volledig op haar kop zullen zetten. De mens wordt door deze technologieën beroofd van zijn waardigheid, privacy, veiligheid en sociale contacten. En de maatschappij verliest haar basis van democratie, vrijheid en gelijkheid.

Wij worden in toenemende mate gemanipuleerd door een technocratische elite die zich niet onderworpen voelt aan de rechtsstaat. Hij beoogt de wereld naar zijn hand te zetten en zijn bestaan veilig te stellen in de ”struggle for life”, zelfs als dat een overgang naar een posthumaan kapitalistisch systeem betekent. Dit is in grote lijnen de opvatting van de Amerikaan Adam Greenfield in zijn boek ”Radical technologies” (2017).

Manipulatie

Adam Greenfield laat, met diepgaande kennis van de recentste technologische ontwikkelingen, indringend zien dat er achter ogenschijnlijk onschuldige apparaten zoals de smartphone een wereld schuilgaat waarin niet slechts één big brother optreedt, maar wij op allerlei manieren worden bestudeerd en gemanipuleerd. Deze smartphone is, met alle apps, geen onschuldige opvolger van de ‘gewone’ telefoon. Hij is een instrument geworden waarmee wij onszelf overleveren aan technocratische multinationals, die ons volledig kunnen beheersen.

Gelukkig zijn er prijzenswaardige initiatieven, zoals Yona, die zich richten op bewust en verantwoord omgaan met smartphone en internet. De initiatiefnemers zullen zich realiseren dat pogingen als de hunne slechts een beperkt effect zullen hebben. Eigenlijk zijn we nog niet veel verder gekomen dan de bestrijding van symptomen en ongewenste gevolgen. We hebben echter een diepgaande bezinning nodig op de revolutie die zich voltrekt. Er is nog veel werk te verzetten, willen we een Bijbels gefundeerd antwoord kunnen geven op vragen rond smartphone en internet of things, bitcoin en ”blockchain”, ”machine learning” en ”artificial intelligence”, om maar een greep te doen uit de onderwerpen die Greenfield behandelt.

Het is niet te scherp gesteld als we, in het licht van de Bijbelse profetie, zeggen dat de digitale informatie- en communicatietechnologie, waarvan de smartphone het bekendste en internet het uitgestrektste onderdeel is, aan de antigoddelijke machten de gereedschappen aanreikt om de mens te vernietigen.

Positiekeuze

Niet alleen op het vlak van de ict is deze problematiek voelbaar. Alle terreinen van het leven worden door deze revolutie geraakt. Het brede biomedische domein raakt in toenemende mate verweven met digitale systemen, tot aan verpleegrobots toe. Binnenlandse veiligheid en defensie worden sterk beïnvloed door concepten als de ”smart city” en autonome gevechtseenheden (zoals drones en robotsoldaten). In de agrarische sector en de industrie wordt veel productieverbetering verwacht van vergaande automatisering en digitalisering.

De grote invloed en de hoge snelheid van de technologische ontwikkelingen maken een christelijke reactie urgent. Deze keer moet geen stelling worden genomen tegen een politieke revolutie, geboren uit ongeloof, maar tegen een technorevolutie die ingrijpende gevolgen heeft voor de hele mensheid. De bezinning hierop moet zowel diepgaande analyses opleveren als concrete handreikingen doen aan jongeren en ouderen.

Greenfield ziet, als linksgeoriënteerde activist, een belangrijke rol weggelegd voor activistische sociale netwerken. Die moeten diepgaande kennis over de ontwikkelingen combineren met een kritische tegenstem die de ketenen van de technodictatuur afwerpt en de menselijke waardigheid en solidariteit weer centraal stelt.

Als christenen kunnen we van deze positiekeuze veel leren, maar wij zullen deze humanistische benadering moeten vervangen door die van het kruis: binnen de verticale geloofsrelatie kan de horizontale gemeenschapsrelatie een evangelisch antwoord geven aan de tegenstander. Praktisch ingevuld: geen vluchtig Facebook-berichtje, maar een daadwerkelijk gesprek met elkaar. Niet de laatste fabrieksoptimalisatie om de grootste winst te boeken, maar werkgelegenheid voor kansarmen en achtergestelden.

Alle macht

In de confrontatie met de technodictatuur, die ten diepste een antigoddelijke en antimenselijke macht is en zich richt op overheersing en vernietiging van de mensheid, hoeven we niet te twijfelen aan Gods voorzienigheid en Zijn plan. Het is vaak moeilijk te begrijpen en te geloven dat de God van Abraham, Izak en Jakob in de 21e eeuw nog steeds Dezelfde is. Hij Die de levens van onze vroegste voorouders kende, weet echter ook in een eeuw van internet en smartphone waar Zijn kinderen wonen. En Jezus Christus heeft in Mattheüs 28:18 gezegd: „Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde.” Hij heeft de grote tegenstander overwonnen en zal op de jongste dag triomferen.

De auteur is werkzaam in de ict-sector en studeerde geschiedenis en theologie. Hij schreef dit artikel mede naar aanleiding van het boek ”Radical technologies. The design of everyday life” van Adam Greenfield (uitg. Verso, Londen, 2017).