Tim was een vrolijke, voorzichtige jongen, vertelden zijn ouders donderdag in de Volkskrant. Ze begrepen er niets van, toen ze hun zoon op die zaterdagavond in mei op de trap vonden. Hoe kon het dat de vwo-scholier, die vol plannen en toekomstdromen zat, zelfmoord had gepleegd?

Rond middernacht trekt de politie een andere conclusie: van suïcide is geen sprake; Tim kwam om het leven door een noodlottig ongeluk. Van begin tot eind is het vastgelegd met zijn smartphone: de jongen maakt, als hij midden in het spel zit, een misstap op de trap, glijdt per ongeluk weg en raakt bewusteloos. Daardoor kan hij zichzelf niet meer bevrijden.

De ouders van het slachtoffer brengen het verhaal naar buiten om anderen te waarschuwen voor de gevaren van challenges. Bij deze spellen dagen vooral jongeren elkaar uit iets spannends, leuks of grappigs te doen. Bekend is de Ice Bucket Challenge, waarbij mensen ijskoud water over zichzelf gooien om aandacht te vragen voor de spierziekte ALS.

Onnadenkend

Uitgaan of drinken deed Tim niet. Van gevaar en kicks moest hij niks hebben. Hij waarschuwde zijn zusje zelfs voor verstikkingsgevaar van een challenge waarbij iemand een lepel kaneel naar binnen werkt. Tijdens de uitvaart vertelde Tims vader over het spel, ook om zijn klasgenoten aan het denken te zetten.

Henrieke Hoogendijk-van Dam, mediapedagoog en onderzoeker bij Driestar educatief, pleit ervoor dat ouders in gesprek gaan met hun kinderen. Volgens haar gaan jongeren dit soort online-uitdagingen aan zonder te overwegen of dat wel verstandig is.

Wat trekt tieners aan in levensgevaarlijke spelletjes?

„Dat experimenteren heeft alles te maken met de breinontwikkeling van jongeren tussen de 13 en 17 jaar. In de pubertijd is het beloningscentrum extra gevoelig voor extreme prikkels. Pubers zijn daardoor snel getriggerd door iets wat plezier geeft. Dan begrijp je dat jongeren nieuwsgierig zijn en willen uitproberen wat er gebeurt als ze een hap kaneel nemen – de cinnamon challenge.

Omdat ook andere hersengebieden nog in ontwikkeling zijn, is een jongere niet in staat goed na te denken over de gevolgen van zijn handelen. Daarom doen zelfs bedachtzame tieners soms dingen waarvan ze achteraf niet weten waarom ze dat eigenlijk deden.”

Dit soort spelletjes waren er al voor het internettijdperk. Welke invloed hebben sociale media?

„Inderdaad, ook hippies wurgden zichzelf al, om een high-gevoel te ervaren van het hallucineren. Maar: nu hebben jongeren ineens een publiek. Wie foto’s of een filmpje van de uitdaging op sociale media deelt, wordt beloond met likes. En dan te bedenken hoe belangrijk beloning is voor een puber. Niet het experiment is geboren, maar de challenge.

Daarbij komt: de filmpjes die gepost worden hebben altijd een positieve afloop. Ze eindigen bijvoorbeeld met keihard lachende jongeren. Een puber heeft door zijn hersenontwikkeling niet het vermogen om te reflecteren: misschien heeft die persoon wel drie dagen hoofdpijn gehad, of is het bij anderen helemaal niet goed afgelopen.”

Sociale media hebben een versterkend effect. Gewoon verbieden dus, zeggen ouders misschien.

„Ik denk dat het in de eerste plaats belangrijk is om met jongeren open te spreken over wat er zoal langskomt in hun wereld. Sociale media verbinden de fysieke en de onlinewereld. Verbied je sociale media, dan gaat dat in de echte wereld verder. En als je het in de echte wereld verbiedt, gaat het online verder.”

Hoe bespreek je dit dan?

„Vragen stellen, heel veel open vragen, en oprechte interesse tonen. Als volwassenen zijn we geneigd snel een oordeel in onze vragen te leggen. Zelf nadenken, een mening ventileren en zelfstandig leren denken is voor jongeren belangrijk. Dat stimuleer je door hen te bevragen.”

Welke concrete vragen zou een opvoeder kunnen stellen?

„Dit artikel kan aanleiding zijn om in een ontspannen setting te zeggen: Ik lees dit nu, heb je er ook over gehoord? Merk je dat het leeft bij je klasgenoten en hoor je verhalen van jongeren die het echt gedaan hebben? Weet je wat de gevolgen zijn, dat dit kan leiden tot verstikking?”

Bureau Jeugd & Media raadt af om te zeggen: Doe dit nooit. Dat zou averechts werken.

„Dat vind ik te kort door de bocht. Pubers hebben het juist hard nodig dat opvoeders grenzen aangeven. Alleen hangt het effect erg af van de toon waarop je dit brengt en het gesprek dat eraan vooraf is gegaan. Een liefdevolle, bezorgde moeder die oprecht vraagt naar de motieven van een jongere en zijn leefwereld, zal niet afgewezen worden met de woorden: Ik mag het niet van jullie, dus doe ik het juist wel.

De regels en grenzen die je stelt gaan hand in hand met openheid. De sleutel tot openheid is het bevragen van elkaars leefwereld.”

Breng je jongeren niet juist op een idee door het gesprek aan te gaan? Stichting School en Veiligheid wijst op het gevaar van kopieergedrag.

„Onderzoek wijst uit dat spreken over suïcide en seksualiteit niet voor risicogedrag zorgt. Ik denk dat we die lijn kunnen doortrekken naar challenges. Het is ook nodig om erover te praten omdat we allemaal zwak zijn en makkelijk in zonde vallen. Een open gezinscultuur waarin ruimte is om aan te geven dat je fouten maakt, is vormend voor jongeren.”

Challenges: ludiek of levensgevaarlijk?

Voor zover bekend is Tim Reynders het eerste dodelijke slachtoffer in Nederland van een internetchallenge. Vorig jaar overleed een Britse jongen van twaalf toen hij het wurgspelletje speelde; en in 2012 twee jongens uit België.

Zes voorbeelden van games die niet zonder gevaar zijn.

1 De 13-jarige Germain uit Hilversum ligt eind 2015 vijf dagen in coma, nadat hij bij een challenge probeert een hap kaneel naar binnen te werken. Het poeder kan zorgen voor ademhalingsproblemen en verstikking.

2 In 2015 delen jongeren op internet massaal hun ervaringen met de ”Charlie Charlie challenge”, waarbij een geest wordt opgeroepen om te antwoorden op een vraag. In christelijke kring wordt gewaarschuwd tegen het spel.

3 Een wedstrijdje wie het langst van dichtbij deodorant op zijn huid kan spuiten. De populaire vlogger Enzo Knol deed het, en vier kinderen uit Den Haag doen het na. Ondanks dat Knol in zijn filmpje een geïrriteerde huid kreeg en zei dat anderen het niet moesten doen. De scholieren lopen brandwonden op.

4 Een 12-jarig meisje raakt vorig jaar zomer bewusteloos bij een hyperventilatiespelletje in het Brabantse Lage Mierde. Ze zakt in elkaar nadat ze een hyperventilatie bij zichzelf heeft opgewekt. De politie in haar regio waarschuwde toen voor dit soort uitdagingen.

5 Op het web circuleert een video van een Chinees meisje dat de ”corn drill challenge” aangaat. Ze probeert een maïskolf op een draaiende boor af te knabbelen, maar dat gaat fout: haar haar raakt verstrikt in de boor.

6 ”The Floor is Lava” heet de rage van nu. Als iemand die woorden roept, moeten je voeten binnen vijf seconden van de grond zijn om niet in de denkbeeldige lava te stappen. Het levert hilarische beelden op van mensen die springen op een stoel, kast of in een winkelwagentje. Een meisje in Zwitserland valt een paar meter naar beneden als ze over de reling van een brug springt.