Vanzelfsprekend zijn alle ogen gericht op de twee mannen die dinsdag de kroon op hun campagne willen zetten: Joe Biden en Donald Trump. De race om het Witte Huis spreekt immers het meest tot de verbeelding, want de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen bepaalt wie zich vanaf 20 januari vier jaar lang de machtigste man van de Verenigde Staten mag noemen.

Toch gaat Election Day traditioneel over veel meer dan de stemming voor de president van de Verenigde Staten. Ook alle 435 zetels van het Huis van Afgevaardigden (zeg maar onze Tweede Kamer) en 33 van de 100 Senaatszetels zijn te vergeven. De uitslag van die verkiezingen bepaalt in belangrijke mate de politieke verhoudingen in het land – in elk geval voor de komende twee jaar.

En dan zijn er nog de stemmingen voor tal van andere publieke functies, variërend van gouverneurs tot lokale sheriffs. De meeste Amerikanen hebben dus aan één stembiljet niet genoeg.

Het Amerikaanse kiesstelsel zit behoorlijk anders in elkaar dan het Nederlandse. Onderstaand in vraag en antwoord een beknopte uitleg van de procedure rond de presidentsverkiezingen. Van registratie tot inauguratie.

Wie mag er stemmen?

Iedere burger van achttien jaar en ouder die in een van de vijftig staten of in de hoofdstad Washington woont, mag zijn stem uitbrengen. Uitzonderingen zijn (ex-)gevangenen, illegale immigranten, bewoners van de overzeese gebiedsdelen of Amerikanen van wie het staatsburgerschap is ingetrokken.

Wie wil stemmen, moet zich van tevoren laten registreren en ontvangt vervolgens een stempas. Doordat lang niet alle kiezers in het verleden de moeite namen zich te laten registreren, is de opkomst doorgaans betrekkelijk laag. Het ziet er echter naar uit dat dit jaar een recordaantal Amerikanen de gang naar de stembus maakt.

Overigens hebben tientallen miljoenen Amerikanen hun stem al vervroegd uitgebracht, hetzij in het stembureau of per post. Dat heeft alles te maken met de coronapandemie.

Op wie kunnen ze stemmen?

De twee belangrijkste kandidaten zijn de zittende Republikeinse president Donald John Trump en zijn Democratische rivaal Joseph Robinette (Joe) Biden. Er doen op papier nog diverse andere kandidaten mee, onder andere namens de Groene Partij en de Libertarische Partij, maar zij maken geen enkele kans op de overwinning.

Als Trump wordt herkozen, zal hij 74 zijn bij het begin van zijn tweede ambtstermijn. Als Biden wint, zal hij met 78 de oudste president in de Amerikaanse worden die aan zijn eerste periode in het Witte Huis begint.

Hoe gaat het stemmen in zijn werk?

In tegenstelling tot Nederland, kennen de Verenigde Staten een systeem van indirecte verkiezingen. Elke staat mag een aantal kiesmannen leveren, gebaseerd op het aantal inwoners. Zo heeft de volkrijke staat Californië er 55, terwijl een staat als North Dakota het met slechts 3 kiesmannen moet doen. Zij vormen samen het Electoral College, dat pas in december formeel de nieuwe president kiest. Op die kiesmannen wordt dinsdag feitelijk gestemd.

Wie wint de presidentsverkiezingen?

Dat is de kandidaat die dinsdag de meeste kiesmannen weet te ‘verzamelen’. Het Electoral College bestaat uit 538 kiesmannen. Een kandidaat moet dus minimaal 270 kiesmannen achter zich krijgen om de verkiezingen te winnen.

In vrijwel alle staten, met uitzondering van Maine en Nebraska, geldt het principe ”the winner takes it all”. Dat betekent dat de kandidaat die in die staat de meeste stemmen krijgt, ook automatisch alle kiesmannen krijgt toebedeeld. Daardoor kan het gebeuren dat er over het hele land genomen minder Amerikanen op kandidaat A dan op kandidaat B hebben gestemd, terwijl A toch de verkiezingen wint omdat hij meer kiesmannen achter zich heeft. Dat gebeurde vier jaar geleden, toen Donald Trump maar liefst bijna 3 miljoen stemmen minder had dan Hillary Clinton, maar wél 304 kiesmannen in de wacht sleepte.

Wanneer is de uitslag bekend?

Dat is dit jaar misschien wel meer dan ooit de vraag. Zodra de stembussen sluiten, publiceren de grote Amerikaanse nieuwszenders voorspellingen op basis van exit polls. Die worden in de uren daarna voortdurend bijgesteld, als de uitslagen per staat binnendruppelen. Normaal gesproken is in de vroege uren van de volgende ochtend (Amerikaanse tijd) de winnaar wel bekend. Donald Trump hield zijn overwinningsspeech in 2016 rond drie uur ’s nachts.

Maar dit jaar kan de uitslag weleens wat langer op zich laten wachten – misschien wel enkele dagen of zelfs weken. Dat heeft vooral te maken met het enorme aantal stemmen dat per post is uitgebracht. De grote vraag is welke stemmen wel en niet voor de einduitslag meedoen en hoe lang het tellen duurt. Een rechter in Wisconsin bepaalde eerder deze week dat alleen formulieren die op de verkiezingsdag zijn binnengekomen, meetellen. Trump heeft al diverse keren twijfel geuit over de betrouwbaarheid van deze vorm van stemmen.

Het kan zelfs gebeuren dat het federale hooggerechtshof uiteindelijk uitspraak moet doen over de uitslag van de verkiezingen. Dat gebeurde voor het laatst in 2000, toen de officiële winnaar pas een maand na de stembusgang bekend was.

Wanneer treedt de nieuwe president aan?

De inauguratie van de nieuwe president heeft plaats op 20 januari volgend jaar, tijdens een ceremonie op de trappen van het Capitool in Washington.

Biden heeft grootste kans op winst

Peilingen overspoelen de media in de laatste week voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Alle grote bureaus publiceren namelijk hun laatste kiezersonderzoeken. Veelal vertonen zij hetzelfde beeld: Joe Biden is favoriet om aanstaande dinsdag de verkiezingen te winnen. Hij is al vrijwel zeker van 250 van de 270 benodigde kiesmannen (zie kaart). Wint de Democraat in al de blauw gekleurde staten én in Pennsylvania, Florida of twee andere staten die samen twintig kiesmannen leveren, dan is hij de nieuwe president van de Verenigde Staten.

Dobbelstenen

Natuurlijk heeft Donald Trump nog kans om te winnen. De peilingen geven namelijk een bandbreedte aan van hoeveel stemmen beide kandidaten ongeveer gaan krijgen. Analysebureau FiveThirtyEight becijfert de kans van Trump op een overwinning op ongeveer 11 procent. Dat is te vergelijken met de kans dat iemand 5 gooit met twee dobbelstenen.

Dit is niet onmogelijk, maar vergeleken met 2016 wel een stuk onwaarschijnlijker. Toen gaf FiveThirtyEight de huidige president 29 procent kans op verkiezingswinst. Een belangrijk verschil is dat er in 2016 veel kiezers waren die vlak voor de verkiezingsdag nog geen keuze hadden gemaakt. Zij kozen grotendeels voor Trump. Het aantal zwevende kiezers Amerikaanse is dit jaar veel kleiner.

Vergeleken met 2016 valt op dat Trump nipt in Wisconsin en Michigan won, maar dat deze staten nu naar Biden neigen. In de peilinggemiddelden is te zien dat de Democraat een ruimere voorsprong heeft dan zijn partijgenote Hillary Clinton vier jaar geleden. Voor Trump is het daardoor zaak om te winnen in eigenlijk alle onbesliste staten.

Pennsylvania

In Georgia, Iowa en Ohio is het verschil in de peilinggemiddelden tussen beide kandidaten verwaarloosbaar. In Arizona, Florida en North Carolina heeft Biden een lichte voorsprong. Wel zijn er zorgwekkende signalen voor hem in Florida, waar minder Democraten vroegtijdig hun stem uitbrachten dan vier jaar geleden.

Zelfs als Biden in al deze staten verliest, maar wint in Pennsylvania en de staten die al blauw gekleurd zijn op de kaart, sleept hij het presidentschap in de wacht. In The Keystone State heeft hij namelijk een voorsprong van ruim 5 procent in de peilinggemiddelden.

Als het dinsdag echt een spannende verkiezingsnacht wordt, zullen veel ogen vooral op deze Amerikaanse staat gericht zijn

Zonder winst in Pennsylvania is het zeer moeilijk voor Trump om zijn Democratische rivaal te verslaan. Als het in deze staat een nek-aan-nekrace is tussen beide kandidaten, bestaat de mogelijkheid dat de verkiezingsuitslag lang op zich laat wachten. Ambtenaren waarschuwen namelijk dat het tellen van de stemmen per post wel tot vrijdag kan duren.