Het was de laatste maanden bijna elke week raak. Dienstplichtigen ontvluchten hun legeronderdeel en zaaien dood en verderf in de omgeving. Politie en leger zoeken stad en land af, maar vinden vaak pas na een aantal dagen de gevluchte deserteurs. Soms levend, vaker verwond en soms zelfs gedood.

Maar de meeste deserteurs in Rusland vluchten in alle stilte. Zij duiken onder bij familie en vrienden. Volgens het weekblad Novaja Gazeta ging het dit afgelopen jaar om meer dan 5000 rekruten. De meesten van hen waren nog maar kort onder de wapenen.

Reden zijn de mensonterende toestanden in het Russische leger. Geweld en afpersing door ouderejaars en officieren zijn schering en inslag. „De ontgroening is een verschrikking”, meent de onlangs gedeserteerde en inmiddels ondergedoken soldaat Vjatislav Martsjenko. „Je hebt geen enkel middel om je ertegen te verzetten. Je kunt nog beter in de gevangenis zitten.”

Het geweld bij ontgroeningen is volgens de Russische mensenrechtenorganisatie ”Comité van Soldatenmoeders” het afgelopen jaar alleen maar toegenomen. Vooral frustratie en geldgebrek onder de oudere garde zijn hier debet aan. Het afgelopen jaar raakten er naar schatting 3200 rekruten gewond als gevolg van de ontgroeningen. Een aantal van hen is inmiddels aan hun verwondingen overleden.

Volgens comitélid Maria Fedoelova komen er jaarlijks meer dan 2000 Russische dienstplichtigen om het leven, nog los van de lotgevallen in Tsjetsjenië. Naast slachtoffers van ontgroeningen betreft dit vooral veel zelfmoorden -naar schatting 560 in 2001- en slachtoffers van ongelukken. Bovendien maken dienstplichtigen dus ook kans naar Tsjetsjenië te worden gestuurd. En iedereen weet maar al te goed waar dit toe kan leiden.

Ook zonder bovengenoemde gevaren is het vervullen van je nummer in Rusland onredelijk zwaar. In de twee jaar dat je „het vaderland dient” mag je bijvoorbeeld maar een paar keer voor verlof naar huis. En vanwege het chronische geld- en voedselgebrek moeten dienstplichtigen vaak gedwongen meewerken aan het binnenhalen van de oogst op een nabijgelegen staatsboerderij.

Steeds minder Russische jongens zijn daarom bereid hun dienstplicht te vervullen. Vooral in de grote steden zijn ze inventief in het ontwijken ervan. De goedkoopste weg is te gaan studeren en te promoveren. Dit geeft volgens de Russische wet recht op uitstel en met enige creativiteit ook afstel.

En al ben je op de universiteit geen groot licht, er is zo’n groot overschot aan promotieplaatsen dat je er altijd wel voor in aanmerking komt. De beurzen op Russische hogescholen en universiteiten zijn namelijk zo laag dat de slimmere jongens al lang door het bedrijfsleven zijn weggekocht. En die hebben inmiddels genoeg geld om zich vrij te kopen.

De twee meest gebruikte varianten hiervoor zijn de afkeuring op valse medische gronden en de aanschaf van een vals bewijs dat meldt dat de dienstplicht reeds is vervuld. Voor de eerste variant kun je met 500 dollar al een heel eind komen, zoals onder meer de rekruut Valentin Slogov ondervond. In een interview met de krant Izvestija legt hij tot in de kleinste details uit hoe hij zijn rekruteringscommandant zonder moeite omkocht.

Dat deze methodes effectief zijn toont onder meer de situatie in Moskou aan. Nog maar 10 procent van de voor dienstplicht in aanmerkende komende jongens komt daadwerkelijk in het leger terecht. De rest krijgt inderdaad afstel vanwege studie, is niet gezond genoeg bevonden of komt gewoon niet opdagen tijdens zijn oproep. Vooral deze laatste groep -de dienstweigeraars- is de laatste tijd snel gegroeid. Volgens het ministerie van Defensie betrof dit het afgelopen jaar al ruim 60.000 rekruten.

Het Russische leger telt zo’n 800.000 dienstplichtigen op een totaal van 1,2 miljoen militairen. De legerleiding klaagt steeds vaker over het toenemende tekort aan rekruten. Maar bij president Poetin krijgt ze weinig gehoor voor deze klachten.

Daarom is het leger de afgelopen maanden zelf tot actie overgegaan. In samenwerking met de politie heeft ze onder meer massale razzia’s gehouden onder jongeren van oproepbare leeftijd. Wie daarbij geen bewijs kon leveren waarom hij op dat moment niet onder de wapenen was, werd opgepakt en regelrecht naar een legeronderdeel afgevoerd en ingekwartierd. Daarbij zijn volgens Valentina Melnikova van het Comité van Soldatenmoeders duizenden jongens ten oprechte opgepakt. Zij hadden op het moment van aanhouding niet hun collegekaart of hun afkeuringsbewijs op zak.

Mensenrechtenorganisaties en politici van liberale huize hebben president Poetin opgeroepen meer vaart te zetten achter zijn belofte een beroepsleger in te voeren. Maar deze vindt hierbij in toenemende mate de legerleiding en conservatieve politici op zijn weg.

Zij menen dat een groots miljoenenleger een onvervreemdbaar onderdeel vormt van de Russische militaire traditie. Ze zijn ook bang dat er een tekort aan mankracht zal ontstaan voor de oorlog in Tsjetsjenië, waar inderdaad op grote schaal dienstplichtigen heen worden gestuurd.

Het succesvolle verzet van de legerleiding de afgelopen maanden tegen een wetsvoorstel op alternatieve dienstplicht -die bij goedkeuring maar liefst vier jaar gaat duren- voorspelt weinig goeds. Het lijkt er daarom op dat er voor de Russische jongens van oproepbare leeftijd voorlopig niets anders overblijft dan het zo effectief mogelijk omkopen van defensieambtenaren. En voor de minder draagkrachtigen onder hen onder te duiken bij baboesjka op het platteland.