„De belangrijkste gevechtsoperaties in Irak zijn voorbij. In de strijd om Irak hebben de Verenigde Staten en hun bondgenoten gezegevierd.” Gehuld in gevechtsvliegertenue en omringd door marinepersoneel sprak de toenmalige Amerikaanse president George W. Bush deze gedenkwaardige woorden op 1 mei 2003 aan boord van de USS Abraham Lincoln.

„Vanavond kan ik het Amerikaanse volk en de wereld melden dat de Verenigde Staten een operatie hebben uitgevoerd waarin Osama bin Laden, de leider van al-Qaida, is gedood.” President Barack Obama had geen uniform aan toen hij op 2 mei 2011 vanuit het Witte Huis de dood van de meesterterrorist bekendmaakte. Maar de impact van zijn toespraak was er niet minder om.

Dat waren de beelden die de internationale gemeenschap gewend was. Een vastberaden Amerikaanse president die met verve de grootse daden van zijn land verkondigt en verdedigt. Waar ook ter wereld. Ondanks alle kritiek op het optreden van de VS was één ding duidelijk: Amerika is de enige overgebleven supermacht en zal niet aarzelen zijn leidende rol waar te maken.

Met het aantreden van Donald Trump is dat beeld ingrijpend gewijzigd. Dat begon al in de aanloop naar de presidentsverkiezingen van november 2016, toen Trump zijn ”America First”-strategie ontvouwde. Critici waren misschien wel ingenomen met het idee dat het met decennia Amerikaanse dominantie op het wereldtoneel gedaan zou zijn. Maar veel landen maakten zich oprecht zorgen. Wat gebeurt er aan de oostgrenzen van Europa als de Russische beer begint te grommen? Wie beschermt Israël als de Verenigde Staten zich niet meer met de ontwikkelingen in het Midden-Oosten bemoeien?

Winnen

Vier jaar later zijn die zorgen bepaald niet weggenomen. Natuurlijk is het met de economische, militaire en diplomatieke macht van de VS niet gedaan. Amerika schakelde de gevreesde Iraanse topgeneraal Qassem Soleimani uit. En vorige maand nog kwam er met Amerikaanse bemiddeling een vredesverdrag tussen Bahrein, de Verenigde Arabische Emiraten en Israël tot stand. Maar de tanende invloed van Washington in de internationale arena is ontegenzeggelijk een feit.

Ivo Daalder, voormalig Amerikaans ambassadeur bij de NAVO en tegenwoordig voorzitter van de Chicago Council on Global Affairs, wijt die ontwikkeling voornamelijk aan het Amerikaanse buitenlands beleid zoals dat tijdens de ambtsperiode van Trump vorm heeft gekregen. „Feitelijk komt die strategie niet neer op America First, maar America Alone.”

Dat heeft alles te maken met de manier waarop de huidige Amerikaanse president tegen uitdagingen aankijkt, meent de analist. „Hij wil niet leiden, maar winnen. Dat bepaalt niet alleen hoe je met andere landen, maar ook met je bondgenoten omgaat en ook waar je bijvoorbeeld troepen inzet.” De visie van Trump wordt volgens Daalder bepaald door het uitgangspunt: „Alles wat goed voor jou is, is per definitie slecht voor mij. Hij creëert het beeld dat Amerika door iedereen wordt aangevallen.”

De vraag is welk effect dat beleid inmiddels op de internationale verhoudingen heeft gehad. Daalder: „De schade is aangericht. De troon van het wereldleiderschap is leeg. Uit een recente peiling van onderzoeksbureau Pew blijkt dat nog maar 17 procent van de internationale gemeenschap vertrouwen heeft in de Verenigde Staten. Ik hoor steeds vaker om me heen: Wat is er met jullie aan de hand? Waarom hebben jullie dit laten gebeuren?”

Die vraag leeft in het bijzonder in Europa, meent Daalder. „In mijn beleving is Europa nog steeds onze vriend, bondgenoot en partner. Maar Trump denkt dat de Europese Unie een economische vijand is –meer nog dan China– die is gevormd om de VS op economisch terrein te verslaan. Alles wat Europa sterker maakt, is echter juist goed voor Amerika.”

De Amerikaanse onderzoeker maakt zich vooral zorgen om de relatie tussen de VS en de andere NAVO-lidstaten (zie kader). „Als het aan Trump ligt, stapt Amerika eruit, want in zijn ogen levert lidmaatschap geen voordeel op. Maar, en dat is heel belangrijk, de publieke steun voor Amerikaanse deelname aan de NAVO is hier momenteel groter dan tijdens de Koude Oorlog. Daar komt bij dat Capitol Hill (het Amerikaanse parlement, RD) eensgezind is over het belang van de NAVO.”

De grote vraag is natuurlijk hoe de Amerikaanse internationale strategie zich na de verkiezingen van 3 november zal ontwikkelen. De Chicago Council on Global Affairs bracht onlangs een rapport uit over het buitenlands beleid van de Verenigde Staten. De titel is veelzeggend: ”Divided We Stand”. Hoewel de Amerikaanse bevolking volgens het onderzoek van de denktank in meerderheid voorstander is van een actieve Amerikaanse rol in de wereld, verschillen Democraten en Republikeinen fundamenteel van mening over de manier waarop die rol gestalte moet krijgen.

Ruwweg komt het onderscheid hierop neer. De Democraten geven de voorkeur aan een internationalistische benadering: samenwerking met andere landen, versterking van de Amerikaanse deelname aan internationale organisaties en het verstrekken van hulp aan staten die dat nodig hebben. De Republikeinen zitten meer op de nationalistische lijn: Amerikaanse belangen eerst, zorgen voor een zelfvoorzienende economie en een unilaterale benadering ten aanzien van diplomatie en wereldwijde betrokkenheid. Die houding weerspiegelt zich grosso modo ook in de standpunten die beide presidentskandidaten innemen.

Dat is op zichzelf niets nieuws, want die verschillen kenmerken beide Amerikaanse politieke partijen al decennia. Door de sterk toegenomen binnenlandse onrust in de Verenigde Staten én de coronacrisis is dat onderscheid echter wel veel sterker aan het licht getreden, signaleren de onderzoekers. Dat maakt ook dat het buitenlands beleid hoog op de electorale agenda staat.

Daarbij is het volgens het rapport in eerste instantie vooral van belang hoe Amerika de pandemie zal aanpakken. De manier waarop dat tot dusver is gebeurd „heeft veel Amerikanen –en velen op de hele wereld met hen– ertoe gebracht zich af te vragen of de Verenigde Staten nog wel in staat zijn belangrijke wereldwijde uitdagingen het hoofd te bieden.” Mede daarom behoren „deze verkiezingen tot de meest cruciale in de geschiedenis van de Verenigde Staten”, meent Ivo Daalder.

Kritiek op Donald Trump is er genoeg. Maar zal Joe Biden het er anders van afbrengen? Daalder: „Dat is niet zeker. De wereld is veranderd. Het is niet dezelfde wereld die hij in 2017 als vicepresident achterliet. We hebben een heel scala aan nieuwe uitdagingen. Er is maar één prioriteit: pak de crises aan.”

Dreiging volgens beide partijen

Democraten en Republikeinen verschillen fundamenteel van mening over de dreigingen waarmee de Verenigde Staten zich momenteel geconfronteerd zien. Hun top vijf vertoont geen enkele gelijkenis.

Democraten:

• Covid-19-pandemie.

• Klimaatverandering.

• Raciale ongelijkheid in de Verenigde Staten.

• Buitenlandse inmenging in de Amerikaanse verkiezingen.

• Economische ongelijkheid in de VS.

Republikeinen:

• De ontwikkeling van China als wereldmacht.

• Internationaal terrorisme.

• Grote aantallen immigranten en vluchtelingen die naar de VS komen.

• Gewelddadig binnenlands extremisme.

• Het Iraanse nucleaire programma.

serie Verkiezingen VS

In de aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 3 november wordt er wekelijks een specifiek thema belicht. Deel 6: buitenlands beleid.