Het is woensdag 12 augustus als in de Middellandse Zee een Grieks marineschip op een Turks fregat botst. Het is een aanvaring van niets, „een minibotsing”, zoals een Griekse ingewijde later zegt.

Toch klinkt er van Turkse zijde al snel dreigende taal. De Turkse minister van Buitenlandse Zaken, Mevlut Cavusoglu, laat daags erna weten dat de Grieken „niet nog een keer moeten proberen de Oruc Reis te provoceren (…). Anders kunnen ze een reactie verwachten.”

De Oruc Reis is een Turks onderzoeksschip dat is uitgevaren om tussen het eilandje Kastellorizo en Cyprus proefboringen te doen naar gas en olie. Die boringen liggen uiterst gevoelig, reden waarom oorlogsschepen de Oruc Reis begeleiden. Het Griekse fregat schampte één van die begeleidende schepen.

Kustlijn

Kastellorizo is het brandpunt van een hoogoplopende geopolitieke twist over de zeggenschap in het Middellandse Zeegebied. Het eiland ligt slechts twee kilometer uit de kust van Turkije, maar is sinds het Vredesverdrag van Parijs in 1947 Grieks grondgebied. Op grond daarvan claimt Griekenland een zogenoemde exclusieve economische zone rond het eiland van zo’n 40.000 vierkante kilometer. Het feit dat het Griekse vasteland 580 kilometer verderop ligt, doet daar niets aan af.

Sinds de vondst van gasvelden zijn de belangen in het oostelijke deel van het gebied groot. Alle landen rondom de zee willen daar zoveel mogelijk graantjes van meepikken.

Turkije is in die strijd niet bepaald in het voordeel. Het land heeft een kustlijn van meer dan 1500 kilometer, maar kan over slechts een beperkt deel van het Middellandse Zeegebied zijn rechten laten gelden.

Ankara vindt dat het continentaal plat de basis voor de maritieme grenzen zou moeten vormen, ofwel het gebied dat vanaf het vasteland onder de zeebodem geleidelijk afloopt. Griekenland claimt echter de zeggenschap over de territoriale wateren rondom al zijn eilanden, ook als die vlak bij Turkije liggen. Juridisch staat Griekenland volgens experts op grond van internationaal recht daarin sterk.

De inzet van de kwestie steeg nog toen er in 2019 grote nieuwe gasvelden werden ontdekt voor de kust van Cyprus. De vondst leidde in januari 2020 tot een overeenkomst tussen Israël, Griekenland en Cyprus over een gaspijplijn naar Europa. Turkije had het nakijken.

Akkoord met Libië

Ankara heeft uiteindelijk de weg naar voren gekozen. In november 2019 tekende president Erdogan een akkoord met Libië over maritieme zeggenschap in de wateren tussen Libië en Turkije. De Turken vielen daarmee terug op een oud plan: in 2011 stond er al een dergelijke overeenkomst op stapel, maar toen gooide de Arabische lente roet in het eten.

Met het uitvaren van de Oruc Reis kiest Turkije opnieuw voor de provocatie. De Grieken zijn geenszins van plan de Turkse boringen door de vingers te zien en krijgen daarbij de steun van de Europese Unie. Frankrijk stuurde al op eigen houtje twee gevechtsvliegtuigen en twee marineschepen naar de regio om de Grieken te helpen. Wat Parijs betreft komen er bovendien Europese sancties richting Turkije.

De Europese Unie liet deze week weten zich grote zorgen te maken over de groeiende spanningen in het oostelijk deel van de Middellandse Zee en de relatie met Turkije. De Duitse bondskanselier Angela Merkel bestempelde de situatie als „zeer gevaarlijk.”

Dat is geen woord te veel gezegd. Niet alleen Griekenland, maar ook Frankrijk staat nu op voet van oorlog met Turkije. De relatie tussen Parijs en Ankara was al uiterst gespannen door tegengestelde belangen in Libië. Frankrijk steunt generaal Khalifa Haftar, die in het oosten van Libië de touwtjes in handen heeft; Turkije de westelijke, officiële regering van premier Faiez Sarraj. De militaire Turkse steun aan de laatste kan daarbij overigens moeilijk los worden gezien van de maritieme overeenkomst die Erdogan met Sarraj sloot.

Patstelling

De kwestie komt volgende week opnieuw in Brussel op tafel, dan in een vergadering van de EU-ministers van Buitenlandse Zaken. Een politieke oplossing voor het conflict tussen de NAVO-partners lijkt nog ver weg. Zowel de Griekse als de Turkse leiders hebben hun hakken diep in het zand gezet.

Een goed overleg tussen Turkije en andere landen in de regio zit er ook niet in. Ankara erkent de Republiek Cyprus niet en onderhoudt moeizame relaties met Egypte en Israël.