Opeens ging het mis, vijf jaar geleden. Midden tijdens de dodenherdenking in het duingebied van Wassenaar brak de klepel van de 5000 kilo zware luidklok. Onzichtbaar voor mensenogen had rot het instrument jarenlang vanbinnen aangetast. „Toen werd het opeens echt een stille tocht”, vertelt Wendy Broer. Ze is secretaris van het erepeloton Waalsdorp, de vereniging die verantwoordelijk is voor de jaarlijkse herdenking op de vlakte.

De grote bourdonklok in de duinen is waarschijnlijk de beroemdste klokkenstoel van Nederland. Het gevaarte staat symbool voor de dodenherdenking. Jaarlijks wandelen op 4 mei gemiddeld zo’n 3000 mensen een stille tocht door de duinen. Het enige geluid dat klinkt, is het gebeier – totdat de laatste persoon is gepasseerd.

Verschrikkingen

Weinig herinnert op deze stralende zomerdag aan de verschrikkingen die hier plaatsvonden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Of misschien toch: ver weg klinken schoten, een schietbaan in bedrijf. Zou het zo geklonken hebben, ruim 75 jaar geleden?

Naar schatting fusilleerde de Duitse bezetter hier minstens 250 mensen. Veel van hen waren verzetsmensen, gevangenen uit het Oranjehotel in Scheveningen.

Verzetslieden richtten in 1946 een monument op voor hun omgebrachte kameraden. Het is sprekend in soberheid: vier kruisen op een rij. „In de duinen vond men palen die gebruikt zijn voor fusillades”, zegt Broer. „Als gevangenen te zwak waren om nog te kunnen staan, werden ze daaraan vastgebonden. Van dat hout zijn de kruisen gemaakt.”

Iets verderop staan nog twee kruisen: één in een duinpan waar een massagraf werd gevonden en één op de plaats waar 38 executies plaatsvonden als vergelding voor de aanslag op SS-baas Rauter.

De eerste stille tocht –op 3 mei 1946– telde zo’n 30.000 deelnemers. „Dat moet indrukwekkend geweest zijn”, zegt Broer.

Cadeau

In 1959 besloot een Haagse stichting geld in te zamelen voor een oorlogsmonument bij het Catshuis. Er kwam echter niet voldoende binnen. „Toen besloot men van het geld een luidklok te laten smeden voor bij het monument op de Waalsdorpervlakte.”

Dat onverwachte cadeau viel niet direct in goede aarde bij de toenmalige organisatie van de duinherdenkingen. Broer: „Zij vonden het klokgelui strijdig met het karakter van de herdenking als stille tocht.” Want stil, dat is de klok zeker niet. „Als je geen oordoppen in doet als je ernaast staat, hoor je de klok een week later nog.”

Ondanks de reserves is de klok inmiddels „omarmd” als symbool voor de herdenking. Broer houdt van de klank. „Eerst klinkt het blikkerig, maar hoe langer je luidt, hoe warmer de klank wordt. Ik heb het geluid zelfs als ringtone op mijn telefoon.”

Vrijheid

De opdracht voor het gieten van de klok ging naar de firma Petit en Fritsen uit het Noord-Brabantse dorp Aarle-Rixtel. Op het brons prijkt onder meer een tekst van prof. R. P. Cleveringa, de hoogleraar die zich vurig keerde tegen de maatregelen tegen de Joden: ”Ik luid tot roem en volging van die hun leven gaven tot wering van onrecht, tot winning der vrijheid en tot waring en verheffing van al Neerlands geestelijk goed.”

Naast de herdenkingen luidt de bourdon nog op zeldzame andere momenten, zoals een begrafenis in Delft van een lid van het koninklijk huis. Ook klonk de klok na de ramp met de MH-17.

Momenteel wordt de mogelijkheid besproken om de duinen nog eens af te zoeken op lichamen van geëxecuteerden, aldus Broer. „Als er iemand gevonden wordt, zal de klok opnieuw luiden.”

serie Klokkenstoelen

In Nederland staan tientallen klokkenstoelen, meestal vrijstaande houten stellages waarin een of meerdere klokken hangen.

In deze zesdelige zomerserie worden enkele unieke klokkenstoelen voor het voetlicht gebracht. Dit is deel 4. Volgende week dinsdag: Sonnega.