Gekleed in een prachtig Nigeriaans overhemd zit Abdulakhi Yakubu (36) achter een rommelig bureau in zijn kantoor. Aan de muur hangen fleurige schilderijen met felle kleuren en in de hoek staat een grote groene plant. Yakubu is in gesprek met een van zijn werknemers, een jonge Russische vrouw. In bijna vloeiend Russisch legt hij uit wat er moet gebeuren. Afgezien van zijn huidskleur verraadt slechts een enkel grammaticaal foutje dat hij niet uit Rusland komt.

Toen hij in 2007 als student in de Russische stad Izjevsk kwam wonen, moest hij erg wennen. Het aantal zwarte mensen was in de stad op één hand te tellen en op straat mensen staarden hem aan. „Ik begreep dat niet. Het maakte me erg onzeker over mezelf.” Vandaag heeft Yakubu speciaal een banaan meegenomen naar zijn kantoor: „In het begin vond ik het zelfs ongemakkelijk om in de supermarkt bananen te kopen”, grinnikt hij: „Ik was bang dat mensen opmerkingen zouden maken.”

Inmiddels woont Yakubu dertien jaar in Rusland, is hij getrouwd met een Russin en heeft hij twee kinderen. Nog steeds vindt Yakubu het soms lastig in Rusland, waar mensen bijvoorbeeld het woord neger gewoon gebruiken. Dat heeft volgens Russen geen negatieve connotaties. „Het woord neger roept bij ons echter de herinnering op van ons slavenverleden”, legt Yakubu uit.

Patriottisme

„Als Russen racistisch willen zijn, dan zeggen ze het in je gezicht. Dan weet je het gelijk”, zegt Yakubu. Hij kreeg de afgelopen jaren verschillende keren met racisme te maken: op het werk, in het ziekenhuis en op straat. Toch vindt Yakubu niet dat Russen racistisch zijn: „Misschien is 20 procent van wat er gebeurt racisme. Maar in de meeste gevallen komt het niet voort uit racisme, maar uit nationalisme.”

Het overkwam Yakubu eens in het ziekenhuis dat een dokter vol afschuw naar zijn half Russisch, half Nigeriaanse kinderen keek en zei: „Waarom hebben jullie dat gedaan, hun neus is zo plat.” Yakubu begrijpt dat een dergelijke opmerking meer met Russisch nationalisme te maken heeft dan met echt racisme. „Ze willen graag de authenticiteit van hun eigen bloed behouden. In Rusland gaat het meer daarom. Het voelt als racisme, maar dat is het niet altijd.”

Juist omdat er in Rusland zo weinig zwarten zijn, weten Russen niet hoe ze met hen moeten omgaan. Yakubu gelooft dat onwetendheid het grootste probleem is. Sommige Russen zijn bereid naar Yakubu te luisteren en gebruiken het n-woord niet meer. „En als mensen zeggen dat ze het nu eenmaal zo van hun ouders en grootouders hebben geleerd, haal ik gewoon mijn schouders op.”

Moelatka

Maria Tunkara uit Sint-Petersburg, dochter van een Malinese vader, wilde wat doen aan die onwetendheid en besloot op Instagram een blog te beginnen over racisme en feminisme. Inmiddels heeft de ”moelatka” bijna 100.000 volgers. Ze wordt op straat voor van alles uitgemaakt: dat ze mager is omdat ze uit Afrika komt en dat het niet normaal is dat rassen worden vermengd. „Het is in Rusland niet cool om anders te zijn.”

Anders dan in bijvoorbeeld Amerika is segregatie in Rusland nooit in wetten opgenomen geweest. De retoriek in de Sovjet-Unie was juist voor multiculturalisme en tegen racisme. Zwarten mochten in de jaren dertig gewoon met de metro reizen. Dat was in Amerika ondenkbaar. Daarom vindt om Tunkara dat protesten zoals in de VS in Rusland niet nodig zijn. „Ik denk niet dat we het Westen moeten kopiëren. Racisme in Rusland is anders dan racisme in de Verenigde Staten. Hier is meer sprake van ‘huiselijk’ racisme.”

Toch ziet ze het racisme in Rusland juist op internet toenemen. Reacties op haar blogs zijn soms schokkend: van domme grappen tot doodsbedreigingen. Tunkara voelt zich niet veilig en zegt dat ze haar kinderen liever in het Westen laat opgroeien dan in Rusland.

Trauma

Yakubu is het met Tunkara eens dat het racisme in Rusland meer incidenteel is dan structureel en systematisch. Protesten zoals in Europa en de VS zijn daarom volgens hem niet nodig. Toch ziet hij een toekomst in Rusland net als Tunkara somber in, voornamelijk voor zijn kinderen. Hij wil hen niet met een trauma opzadelen. „Ik zou mijn kinderen liever zien opgroeien in Amerika, Europa of Canada dan hier in Rusland.”

Moorden

Gelukkig verandert de situatie in Rusland langzaam in de goede richting. Zo erg als het in het eerste decennia van deze eeuw was, is het niet. Toen werden er tientallen raciale moorden gepleegd. Rusland probeert zich juist te profileren als geglobaliseerd land waar iedereen welkom is. De visumvrije Olympische Spelen en het WK voetbal waren daarvoor een soort reclame. Ook worden studenten uit onder andere Afrika door de federale overheid hartelijk verwelkomd.

Daar maakt Yakubu nu dankbaar gebruik van. Hij zette een bedrijfje op dat buitenlandse studenten naar Rusland haalt. „Veel studenten willen weg uit Afrika, want ze zien dat Afrika tot slaaf van de wereld is gemaakt. Rusland is een goedkope optie. Goedkoper dan Amerika en veel andere westerse landen. En Rusland wil ook nog eens dat ze komen.”

Rusland heeft Yakubu ook veel gegeven. Hij denkt dat hij in Nigeria nooit zo succesvol was geworden. Veel Russen vinden Yakubu interessant. Hij is inmiddels een bekende en populaire entertainer op bruiloften. En economisch gezien is Rusland voor hem de betere optie. Ondanks de incidentele discriminatie is zijn huidskleur inmiddels zelfs een soort handelsmerk.

Xenofobie

Discriminatie, racisme en xenofobie zijn in de afgelopen drie decennia, sinds de val van de Sovjet-Unie, behoorlijk toegenomen in Rusland. Dat staat in een onderzoek van het onafhankelijke statistiekbureau Levada Centrum. Zo zijn veel Russen „allergisch” voor Tsjetsjenen en Ingoesjetiërs of Oezbeken en Azerbeidzjanen. De afgelopen jaren staan steeds meer Russen negatief tegenover Oekraïeners, iets waarvan eerder nooit sprake was.

In de ideologie van de Sovjet-Unie was er plaats voor alle volken en kende Rusland verschillende niet-Russische leiders: Chroesjtsjov was een Oekraïener en Stalin was een Georgiër. Net iets meer van de helft van de Sovjetbevolking was toen Russisch. Na de val van de Sovjet-Unie raakten veel van de volken die voorheen bij Rusland hoorden, onafhankelijk. Opeens leefden Russen in een land waarin 80 procent van de bevolking uit Russen bestond en waar de nadruk kwam te liggen op Rus-zijn.

Volgens het onderzoek van Levada Centrum is 8 tot 15 procent van de volwassen Russische bevolking xenofoob. Dat wil zeggen: mensen die mogelijk in sommige gevallen geweld zouden gebruiken tegen iemand met een andere afkomst. Een grotere groep (20 tot 30 procent) ziet meer in een systeem waarbij Russen voorrang hebben in bijvoorbeeld de gezondheidszorg, overheidsbanen en in de orthodoxe kerk. Tolerantie en multiculturalisme worden geassocieerd met het liberale Westen en worden in Rusland steeds minder vaak genoemd.