Afgelopen week werd ik geïnterviewd voor een weekblad naar aanleiding van mijn laatste boek. Daarin kwam onder meer ter sprake in hoeverre geluk te maken heeft met vrijheid. Beide begrippen zijn niet synoniem, maar wel dat een zekere mate van financiële vrijheid en autonomie van essentieel belang zijn.

Pas tegen het einde van het gesprek werd duidelijk waarom men mij écht wilde spreken en ook waarom uitgerekend nu. Omdat wij als gezin het roer hadden omgegooid na de kredietcrisis in 2008, koesterde ik waarschijnlijk bepaalde verwachtingen bij de wereld waarin we straks leven als de coronacrisis definitief achter de rug is. Was dit immers niet precies de louterende ervaring die de samenleving nodig had?

Op mijn bureau ligt een flinke stapel krantenknipsels waarin ik passages heb onderstreept die vooruitblikken op de maatschappij van morgen. De teneur is telkens dat we als mensheid bepaalde lessen zullen trekken uit de huidige gebeurtenissen en het vervolgens over een heel andere boeg zullen gooien. De wereld van morgen is daardoor per definitie eerlijker, duurzamer, kleinschaliger, minder overdadig en minder gehaast.

Erger

Om de interviewer uit de droom te helpen, haalde ik de Franse schrijver Houellebecq aan die verwacht dat de maatschappij er straks nog steeds hetzelfde uit zal zien als voor de pandemie „maar dan erger.” Het is niet zo dat ik zijn nihilisme deel, maar het getuigt wel van een zekere realiteitszin. Nu al zie je dat het gros van de mensen niet kan wachten om het oude leven weer op te pakken.

Op deze plek kan ik vrijblijvend schetsen hoe de wereld er volgens mij uit zou moeten zien en waar we als mensheid wijs aan zouden doen. Tegelijk heb je te maken met de menselijke aard, met economische belangen, met praktische aspecten en met een groot aantal onzekerheden. Het valt immers lastig aan te geven in welke wereld we straks leven, wanneer je het precieze einde van de pandemie nog niet eens kunt voorzien.

Gedragsverandering

Daar komt bij dat de huidige situatie –hoe lastig en vervelend ook– nog niet ingrijpend genoeg is om te leiden tot een blijvende gedragsverandering. Voor een cesuur, een radicale breuk met het verleden, is een ramp nodig van een grotere omvang en een langere duur. Zo kon de Duitse democratie alleen maar opbloeien op de puinhopen van zes jaar oorlog en twaalf jaar tirannie.

Op dezelfde manier was ik niet in beweging gekomen als de economische crisis van 2008 niet precies was samengevallen met een reorganisatie op mijn werk.

Sindsdien leef ik veel duurzamer – precies de omwenteling waar veel mensen nu op hopen – maar ook dat is slechts te danken een samenloop van omstandigheden. Wie zuinig leeft, springt namelijk automatisch zuiniger om met de aarde. Misschien gaan sommige mensen straks inderdaad anders leven, maar dat proces verloopt nooit lineair of netjes binnen de lijntjes.

De auteur is publicist. Voor eerdere columns zie rd.nl/hormann.Reageren? hormann@refdag.nl