Waar de meeste mensen mondkapjes gebruiken om zich enigszins tegen het coronavirus te beschermen, gebeurde in een gevangenis in de Amerikaanse staat Californië juist het tegenovergestelde. De lokale sheriff, Alex Villanueva, deelde maandag beelden waarop te zien is hoe mannen in het Pitchess Detention Center opzettelijk bekers en maskers delen om zichzelf aan het virus bloot te stellen.

De reden? „Op de een of andere manier leefde onder de gevangenisbevolking ten onrechte de overtuiging dat positieven testen ons ertoe zouden dwingen meer gedetineerden uit onze gevangenis vrij te laten”, zei Villanueva. „Maar dat zal niet gebeuren.”

Dat de mannen in de Amerikaanse gevangenis hoop hadden om eerder vrij te komen vanwege Covid-19 is echter niet vreemd. De afgelopen maanden werden wereldwijd tienduizenden gevangenen vrijgelaten. Vanwege een overbevolking van gevangenissen in veel landen, een slechte hygiëne en de onmogelijkheid om genoeg afstand te houden, blijken gevangenissen broedplekken te zijn voor het coronavirus. Zo zijn er in het Verenigd Koninkrijk honderden gevallen van corona in bajesen; in de Verenigde Staten lopen de cijfers van coronapatiënten in de bak richting de duizenden.

Celstraf

Het vrijlaten van grote aantallen gevangenen zou de uitbraak van het virus in gevangenissen moeten beperken. Dit betekent echter niet dat zomaar iedereen weer op vrije voeten komt. Iran liet bijvoorbeeld in maart tijdelijk 54.000 gevangenen vrij, maar alleen diegenen die negatief testten op het virus, minder dan vijf jaar celstraf hadden en een borgsom konden betalen. De Filippijnen lieten bijna 10.000 gedetineerden vrij: alleen mensen die tot maximaal zes maanden celstraf waren veroordeeld, ouderen en zieken kwamen achter slot en grendel vandaan.

De coronapandemie legt een probleem bloot dat al veel langer bestond. Al voor de uitbraak van het virus bevonden gevangenissen wereldwijd zich op een crisispunt, stelt Florian Irminger, directeur van de Britse organisatie Penal Reform International. „Nu zijn gevangenissen over de hele wereld tikkende tijdbommen, die door dit virus zullen worden verwoest als gevolg van overbevolking, gebrek aan basisgezondheidszorg, beperkte toegang tot schoon water en onmenselijke levensomstandigheden”, aldus Irminger.

Zo zaten in Frankrijk voor de uitbraak van het coronavirus meer dan 72.000 mensen achter de tralies, terwijl er officieel maar plek was voor 61.000 gedetineerden. Vanwege de pandemie moest de bezettingsgraad op z’n minst naar 100 procent worden verlaagd, waardoor ongeveer 10.000 mensen vrijkwamen.

Weerstand

Het vrijlaten van gevangenen gebeurt echter niet zonder weerstand en opstand. In Italië scherpten de autoriteiten zondag de voorwaarden na protest weer aan: nu is vereist dat ieder ontslag elke twee weken wordt herzien. Sinds maart zijn in het land meer dan 300 maffiosi en drugsdealers naar huis gestuurd, waaronder de beruchte baas van de criminele organisatie Cosa Nostra, Francesco Bonura (78).

Opmerkelijk is, dat ondanks het feit dat er gedetineerden uit noodzaak op vrije voeten worden gelaten, weer nieuwe gevangenen achter slot en grendel verdwijnen. Tientallen maffiosi werden dinsdag in Italië opgepakt, bij een actie tegen Cosa Nostra. Het zou gaan om verdachten van onder andere afpersing en drugshandel. Ook in India werden, ondanks massale vrijlatingen van gevangenen in het land, weer honderden mensen opgepakt die betrokken zouden zijn bij protesten tegen een nieuwe burgerschapswet.

Dat de coronacrisis autoriteiten voor moeilijke dilemma’s plaatst rond het wel of niet loslaten van gedetineerden blijkt wel uit twee schrijnende situaties in de Verenigde Staten. De 30-jarige en zwangere Andrea Circle Bear overleed eind april aan de gevolgen van het virus, nadat ze eerder de gevangenis niet mocht verlaten vanwege een tweejarige gevangenisstraf rond een drugskwestie. Een maand eerder werd een man wél vrijgelaten uit de gevangenis, maar werd de volgende dag alweer opgepakt als verdachte in een nieuwe moordzaak.