Extreem rechts en de voormalige Oost-Duitse communistische partij PDS waren de grote winnaars. De extreem rechtse Nationaal Democratische Partij (NPD) behaalde in Saksen 9,2 procent van de stemmen en wordt net achter de SPD van Schröder (9,8 procent) de vierde partij. De PDS bleef met 23,6 procent (een winst van 1,4) van de stemmen de tweede partij achter de CDU, die een enorm pak slaag kreeg -de partij zakte van 56,9 naar ruim 41,1 procent van de stemmen- maar wel gemakkelijk de grootste bleef.

In Brandenburg bleef de SPD met 31,9 procent van de stemmen wel de grootste partij, al stemden aanzienlijk minder kiezers op de sociaal-democraten dan in 1999, toen Schröders partij 39,9 procent van de stemmen kreeg. De PDS boekte winst door van 23,3 procent naar 28 procent te stijgen en wordt daarmee de tweede partij. De met de SPD regerende CDU viel van 26,6 terug naar 19,4 procent. Ondanks de nederlagen die de gevestigde partijen zondag leden, lijken de regeringscoalities van SPD en CDU in beide deelstaten voortgezet te zullen worden.

De twee grote partijen reageerden, ondanks de draai om de oren die de kiezer uitdeelde, gematigd positief op de uitslag. Het verlies is kleiner uitgevallen dan in de somberste scenario’s en de regeringscoalities kunnen intact blijven. SPD-voorzitter Franz Müntefering vond dat er met de verkiezingen een einde is gekomen aan de negatieve spiraal waarin zijn partij in de peilingen de afgelopen maanden terecht is gekomen. CDU-voorzitter Angela Merkel betreurde het dat haar partij de absolute meerderheid in Saksen is kwijtgeraakt, maar zei dat de kiezer CDU-deelstaatpresident Georg Milbradt toch een duidelijk nieuw mandaat heeft verschaft.

Ondanks oproepen vanuit de politiek en de samenleving aan de Oost-Duitse kiezers om een gematigde stem uit te brengen, zijn de deelstaatverkiezingen uitgelopen op een verscherping van de politieke tegenstellingen. Bondskanselier Gerhard Schröder kreeg de rekening gepresenteerd voor het economisch hervormingsbeleid, dat vooral in de voormalige DDR tot een ware kaalslag heeft geleid. Het werkloosheidspercentage is daar met ongeveer 20 procent bijna het dubbele van het landelijk gemiddelde en de bezuinigingen op de sociale zekerheid hebben daar onder grote delen van de bevolking tot financiële malaise geleid. De Oost-Duitse kiezers lijken daarop gereageerd te hebben met een terugkeer naar hun oude politieke meesters.

Behalve de PDS spint ook extreem rechts garen bij het afwijzen van Schröders economisch beleid. De Nationaal Democratische Partij, een neofascistische partij die de regering tevergeefs geprobeerd heeft te laten verbieden, haalde in Saksen meer dan 9 procent van de stemmen, terwijl in Brandenburg de rechts- radicale Duitse Volksunie, die campagne voert met leuzen zoals „Duitse banen eerst voor de Duitsers” en zich bovendien krachtig verzet tegen de ingrepen in de sociale voorzieningen, de kiesdrempel met 6,1 procent van de stemmen ruim heeft gehaald.

Kort na het bekend worden van de voorlopige uitslagen vond in de Saksische hoofdstad Dresden een spontane demonstratie plaats tegen de NPD. Ongeveer 150 mensen scandeerden leuzen als ”Nazi’s eruit” en ”Toeristen in plaats van nazi’s naar Dresden”.

Een voorteken voor een forse verschuiving in het politieke landschap was de verkiezingsuitslag van twee weken geleden in Saarland, waar Schröders SPD bijna eenderde van zijn aanhang verloor en terugviel naar 30,8 procent, het laagste cijfer sinds 1960.

Het Duitse bedrijfsleven ziet het verlangen van de kiezers om de coalitie af te straffen voor de economische hervormingen met lede ogen aan. Ze vrezen dat radicalisering van de politieke verhoudingen investeerders nog meer zal afschrikken. Sinds de val van de Berlijnse Muur, nu 15 jaar geleden, is de buitenlandse belangstelling om in Duitsland te investeren toch al sterk achtergebleven bij de verwachtingen.

Anton Börner, de voorzitter van de Duitse Federatie van Groothandel en Buitenlandse Handel, noemde zaterdag in de Berliner Zeitung de toenemende steun voor de rechts-radicalen en de PDS in Brandenburg en Saksen „bijna catastrofaal.” Georg Braun, een andere werkgeversvertegenwoordiger, richtte zich in dezelfde krant regelrecht tot de kiezers: „Wie voor de extremisten stemt, leert niemand een lesje. Hij schaadt het imago, en daarmee de economische groei in zijn regio, voor jaren.”

Veranderingen zijn nodig, benadrukken de kranten in hun commentaren. „Niets zou nonchalanter zijn dan na deze verkiezingen tot de orde van de dag over te gaan”, schrijft de Münchner Merkur over de „diepe vertrouwenscrisis met de gematigde en serieuze partijen” en het „dramatische tekort aan democratisch bewustzijn.” Volgens Die Welt is de CDU duidelijk gemaakt dat de „verkiezingen in Saarland de laatste geweest zijn waarbij zij nog kon lachen.” Die Welt wijst erop dat de SPD van bondskanselier Schröder in Brandenburg weliswaar de grootste partij blijft en dat zij misschien de neiging heeft dat uit te leggen als overwinning in de crisis rond de bezuinigingsplannen van de regering. „Maar ook zij heeft verloren en in Saksen dreigt haar een bestaan net boven de NPD. Geen van de volkspartijen kan nog triomferen. Dat is de trend die het Oosten laat zien.”

In een verkiezingsuitzending liep een optreden van de ultrarechtse NPD-voorman Holger Apfel uit op een relletje. De vertegenwoordigers van de andere partijen verlieten de studio toen Apfel zei dat „dit een mooie dag was voor alle Duitsers die nog Duits willen zijn.”