Op de speciale afdeling, waar twaalf gevangenen kunnen worden vastgezet, geldt een strenger regime. De nieuwe Leeuwardense bajesvleugel zit in tussen een reguliere gevangenis en de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. De EBI is de best bewaakte gevangenis van Nederland. Onder meer Willem Holleeder, diens kompaan Dino S. en de recent in Dubai opgepakte misdadiger Ridouan T. zitten daar achter de tralies.

Macht

Op de afdeling in Leeuwarden belanden criminelen die „zo veel macht en invloed hebben” dat ze hun misdadige zaken buiten de cel proberen voort te zetten, zegt Eline Petit, woordvoerster van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Het speciale cellencomplex in de Friese hoofdstad moet voorkomen dat bendeleden (van bijvoorbeeld de Mocro Maffia) elkaar in de gevangenis naar het leven staan. Op de speciale afdeling pauzeren criminelen op een extra beveiligde luchtplaats. Ook komen er boeiluiken in de celdeuren. Dat betekent dat een misdadiger geboeid kan worden voordat een cipier de cel instapt. Bezoek wordt strenger in de gaten gehouden dan in een reguliere gevangenis. Anders dan in de EBI hoeven bezoekers op de Leeuwardense vleugel echter niet achter glas te blijven.

Meer veiligheidsmaatregelen om gevangenen achter de tralies te houden, juicht Marcel Smit toe. Hij is voorzitter van de justitievakbond Juvox, waar onder meer gevangenbewaarders lid van zijn. De recente uitbraakpoging van de tot levenslang veroordeelde misdadiger Omar L. uit de gevangenis in Zutphen leidt tot onrust onder cipiers. „Het werk voor gevangenbewaarders is intensiever geworden”, zegt Smit. „Er zitten zwaardere criminelen vast dan dertig jaar geleden. Toen konden bijvoorbeeld popzangers makkelijk binnen een gevangenis een optreden verzorgen. Die tijd is voorbij.”

Ruim 61 procent van het gevangenispersoneel maakte in 2019 minimaal één keer fysiek geweld mee, blijkt uit een begin deze maand gepresenteerde enquête van vakbond Juvox onder krap 200 DJI-medewerkers. Ruim 58 procent geeft aan zich in 2019 onveilig te hebben gevoeld op de werkplek.

Meer dan eens krijgen bewaarders te maken met agressieve gedetineerden. Dat valt op te maken uit de maandelijkse incidentenlijsten die het DJI op internet publiceert. Drie voorbeelden. Een gevangene overgiet in Zwolle op 29 december 2019 een personeelslid met heet braadvet. Op 24 december bijt een gedetineerde in Zaanstad tijdens een gevecht een personeelslid in de arm. In Ter Apel belaagt een gevangene op 13 december een medewerkster van de Dienst Terugkeer en Vertrek met een stoel.

Marcel Smit, die vorige weeek in de Tweede Kamer zijn nood klaagde over druk die cipiers ervaren, vindt dat de autoriteiten moeten overwegen of gevangenispersoneel pepperspray en een bodycam (draagbare camera) moet krijgen. Om zo lastige gevangenen de baas te kunnen. „Natuurlijk moet je goed onderzoeken waar een gevangenbewaarder een busje pepperspray bij zich draagt. Je kunt denken aan een holster waaruit je de pepperspray niet zomaar kunt grijpen.” In Nederland zijn cipiers niet bewapend, ook om te voorkomen dat gevangenen een wapen in handen krijgen en personeel gijzelen.

Griezelig

Bewapening van gevangenbewaarders, bijvoorbeeld met pepperspray, is een „griezelige ontwikkeling”, vindt prof. mr. Pauline Schuyt, hoogleraar sanctierecht en straftoemeting aan de Universiteit Leiden. „Ik ben me er terdege van bewust dat ik vanuit mijn studeerkamer makkelijk praten heb. Je zult maar als cipier geconfronteerd worden met een gevangene die door het lint gaat. Toch is bewapening van bewaarders geen goed idee. In Nederland zijn de verhoudingen tussen cipiers en gedetineerden meestal goed en over en weer respectvol.

Dat is bijvoorbeeld in Amerika, waar bewaarders soms wel een wapen dragen, heel anders. Daar heerst sterk een wij-zij-cultuur. Dat leidt tot een vijandige sfeer tussen cipiers en gedetineerden, waardoor zich veel meer geweldsincidenten voordoen dan in Nederland.”