Prof. Beyerhaus en de „tweede kerkstrijd”
De Duitse theoloog prof. dr. Peter P. J. Beyerhaus is zaterdag op 90-jarige leeftijd overleden. Hij was vanaf het begin betrokken bij de „tweede kerkstrijd” in Duitsland.
Peter Paul Johannes Beyerhaus werd op 1 februari 1929 geboren in een luthers predikantsgezin in Hohenkränig, in het oosten van Duitsland. Zijn vader en moeder moesten niets hebben van Hitlers opvattingen en sloten zich aan bij de Bekennende Kirche (belijdende kerk). De „Kirchenkampf” die deze beweging in het Derde Rijk voerde, omschreef Beyerhaus later als de „eerste kerkstrijd.”
Zelf zou hij nauw betrokken raken bij de „tweede kerkstrijd.” Die had alles te maken met de atmosfeer die na 1945 de Duitse theologische faculteiten ging bepalen. Nieuwtestamenticus Rudolf Bultmann uit Marburg won tallozen in voor zijn opvattingen over de „mythologie” van het Nieuwe Testament.
Beyerhaus had niet zo verwacht dat het na de oorlog die kant op zou gaan, zei hij in 2005 in een interview in het Reformatorisch Dagblad. „De eerste naoorlogse theologiestudenten waren allemaal ernstige jongemannen, gestempeld door crisiservaringen. Ze lazen Gods Woord met groot respect voor Zijn eigen openbaring. Toen ik theologie studeerde –van 1947 tot 1952– hadden we aan de kerkelijke hogescholen en staatsuniversiteiten een theologie die neoconservatief was. Niet lang daarna bracht de Schriftkritiek van Rudolf Bultmann echter de gemoederen in beweging. De precieze toedracht van de nieuwtestamentische feiten was volgens hem niet meer te achterhalen en ook niet belangrijk.”
In 1955 werd Beyerhaus predikant in Berlijn. Een jaar later promoveerde hij in Uppsala, opnieuw een jaar later vertrok hij als zendeling naar Zuid-Afrika. „Toen ik in 1965 terugkeerde, was het theologische landschap in Duitsland volledig veranderd”, zei hij in hetzelfde interview. „Schriftkritiek en neomarxistische theologie voerden de boventoon. En de plaatselijke gemeenten verpieterden.”
In maart 1966 werd in de Westfalenhalle in Dortmund een massabijeenkomst georganiseerd met als thema ”De Heere is waarlijk opgestaan”. Deze vormde het startschot van de belijdenisbeweging „Kein anderes Evangelium” (Geen ander Evangelie). Vier jaar later had in Frankfurt de oprichting plaats van de ”Conferentie van belijdende gemeenschappen in de evangelische kerken van Duitsland”. Voorzitter werd de theoloog Rudolf Bäumer; secretaris prof. Beyerhaus – in 1966 was hij hoogleraar missiologie en oecumenische theologie aan de universiteit van Tübingen geworden.
Prof. Beyerhaus gold als een reus onder de conservatieve protestanten in Duitsland. Tegelijkertijd kon niet iedereen hem volgen waar het ging om de manier waarop hij aankeek tegen de Rooms-Katholieke Kerk. De wijze waarop deze kerk georganiseerd is, behoedt haar voor veel afwijken, vond hij. Met zijn voormalige collega-hoogleraar in Tübingen Joseph Ratzinger (emeritus paus Benedictus XVI) kon hij het uitstekend vinden.
Als secretaris verleende prof. Beyerhaus zijn medewerking aan tal van congressen, verklaringen en andere publicaties, ook via het tijdschrift Diakrisis dat in 1980 van start ging. In 2015 verscheen van zijn hand het boek ”Christliches Zeugnis in unserer Zeit”, waarin hij de geschiedenis van de Duitse belijdenisbeweging beschrijft. „De nacht daalt over Duitsland”, constateerde hij daarin – al wilde hij waken voor „weeklagen.” „Laten we „wandelen als in de dag” en „de nieuwe mens” (Efeze 4:24) aandoen”, aldus prof. Beyerhaus.
In het Zuid-Koreaanse Seoul werd op 5 oktober 2018 een ”Beyerhaus-academie” opgericht, die het gedachtegoed en de erfenis van prof. Beyerhaus wil bewaren en voortzetten.
