Ooit leek hij kans te hebben een unie tussen Rusland en Wit-Rusland te leiden. Maar tegenwoordig moet de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko vrezen voor zijn eigen politieke bestaan en dat van zijn land. Al zegt hij dat Wit-Rusland nooit zijn onafhankelijkheid verliest. „Dat zal nooit gebeuren zolang ik de leiding heb”, bezweert Loekasjenko. „Het is ons land. We zijn soeverein en onafhankelijk.”

Woorden die hij de laatste weken blijft herhalen. Want morgen moet Loekasjenko opnieuw het gevecht aan met zijn Russische ambtsgenoot Vladimir Poetin. In Sint-Petersburg praten de twee over verdere bestuurlijke en economische integratie tussen beide landen. Het is het zoveelste gesprek over dit onderwerp tussen de leiders. De laatste keer zagen ze elkaar begin deze maand in de Zuid-Russische stad Sotsji.

Loekasjenko, sinds 1994 aan de macht, moet zich voelen als een insect in een spinnenweb. Hij zit gevangen in de Russische draden. Maar opgegeten is hij nog niet. Het armlastige Wit-Rusland (of Belarus) is economisch compleet afhankelijk van Moskou. Het land profiteert van kortingen op Russisch gas en olie –Minsk verkoopt die door tegen de marktprijs– en Russische leningen. Afschaffing van de korting brengt Wit-Rusland verder in de problemen.

Ultimatum

De Russische regering kent de noodlijdende situatie van het buurland en draait de duimschroeven aan. Een jaar geleden zette het Kremlin Minsk voor het blok: financiële steun in ruil voor meer integratie in de Russische staat. De Russische premier Dmitri Medvedev kwam met dit ultimatum en trok daarbij een verdrag uit 1999 uit de kast: een unieverdrag waaronder de handtekeningen staan van Loekasjenko en toenmalig Russisch president Boris Jeltsin. Hieruit moest een federatie ontstaan met onder andere een staatshoofd, gezamenlijke munt en leger.

Het gaf Loekasjenko in 1999 uitzicht op de ultieme machtsgreep. Zeker met een met gezondheidsproblemen kampende Jelstin. Maar het unieverdrag kwam niet verder dan een geschreven document en werd niet uitgevoerd. Met de komst van Poetin begin deze eeuw liggen de kaarten totaal anders en is het Loekasjenko die vecht voor het bestaan van zijn land én zijn positie.

De Russische krant Kommersant onthulde dit jaar een actieplan voor verdere integratie, die in 2022 voltooid moet zijn. Een Kremlinwoordvoerder ontkende het plan niet. Moskou ziet verdere integratie als onderdeel van de Euraziatische Unie, een douane-unie met Armenië, Kazachstan, Wit-Rusland, Rusland en Kirgizië.

Loekasjenko probeert Rusland op afstand te houden. Dat doet hij door toenadering te zoeken tot het Westen, door Chinese investeringen aan te trekken, door nieuwe unie-onderhandelingen aan te kondigen met het Kremlin en door eisen te stellen aan Moskou. „Zonder gelijke voorwaarden, geen unie”, zei Loekasjenko in Sotsji tegenover Poetin. Bang als hij is dat Rusland het voor het zeggen krijgt met zijn veel grotere economie, meer inwoners en geopolitieke ambities.

Achtertuin

Elke toenadering van Minsk tot het Westen stuit op argwaan bij het Kremlin. Net als bij Oekraïne beschouwt Rusland zijn kleine buurland als de eigen achtertuin. Moskou ziet Wit-Rusland als buffer tegen de NAVO. Een unie houdt Wit-Rusland uit de netten van het westerse militaire bondgenootschap, beredeneert het Kremlin.

De unie moet ook Poetins toekomst vormgeven, klinkt het door in speculaties. Zijn termijn als president loopt af in 2024. Langer zit er grondwettelijk niet in. Door een nieuwe positie te creëren, blijft Poetin aan de macht. Dit keer als leider van de unie tussen Wit-Rusland en Rusland. Hijzelf zwijgt over zijn toekomstplannen.

Tijdens het gesprek in Sint-Petersburg moet blijken of Wit-Rusland de facto nog bestaat en of Loekasjenko er opnieuw in is geslaagd Poetin van zich af te houden.