De gevechten in Hongkong worden heftiger en gewelddadiger. Wat vooral bizar is: jongeren met helmen en gasmaskers op stellen zich teweer tegen agenten met wapenstokken en traangas.

Wat deze zomer begon als een protest tegen een dubieuze uitleveringswet is ontaard in een massaprotest dat zich richt tegen de geleidelijke overheersing van Hongkong door China. Die inkapseling is al langer aan de gang en maakt de in 1984 gedane beloften over een „autonome status” van Hongkong binnen China ongeloofwaardig.

Voor de demonstranten was met de uitleveringswet de maat vol en inmiddels gaat hun eisenlijst al lang niet meer alleen daarover (het wetsvoorstel is inmiddels ingetrokken), maar bevat thema’s die veel verder gaan. Onder de vijf eisen die ze stellen is ook deze: vrije verkiezingen in Hongkong.

„Separatisten” worden ze door pro-Chinese tegenstanders genoemd. Dat Hongkong in 1997 bij de overdracht van Groot-Brittannië aan China vrijheden mocht behouden die het toen genoot, lijkt hen kennelijk te ontgaan. Veel scholieren en studenten waren toen nog niet eens geboren, maar wat ze wel hebben meegemaakt: daadwerkelijk leven in een vrije samenleving en precies dát laten ze zich niet zomaar afpakken.

Het gevolg is een grimmige sfeer in veel Hongkongse families. Jongeren verwijten hun ouders, ooms en tantes dat ze zich niet druk maken over het verlies van vrije meningsuiting, van mensenrechten en politieke inspraak. En dat ze enkel interesse hebben in een goed inkomen en een onbezorgde oude dag.

Helemaal vreemd is dat niet, want in Hongkong speelden idealen en mensenrechten nooit echt een grote rol, wél het belang van rust en orde en optimale vrijheid om geld te verdienen. „Als iedereen in Hongkong het hart van een 16-jarige zou hebben, dan zou de koers van Hongkong pas echt veranderen”, zei een verbitterde betoger onlangs. Ouders denken op hun beurt dat kinderen zijn gehersenspoeld of omgekocht door krachten van buitenaf.

Dat neemt niet weg dat de groep gematigde ouderen die steun geeft aan de jeugd op straat groeit. Met hun acties lijkt de jongere generatie bezig de ouderen op te voeden in het waarderen van hogere idealen.

Lees ook

„Hongkong staat aan de rand van de afgrond”

Verschuilt

Intussen komt hun strijd tegen de Chinese overheersing neer op vechten tegen de politie. Of zoals een betoger het formuleerde: „De Chinese regering zien we niet en die van Hongkong verschuilt zich achter de oproerpolitie, dus vechten we daartegen.”

”Be water”, wees als water, is nog altijd dé slogan bij demonstraties. Het komt neer op het via sociale media uitwisselen van informatie over waar en wanneer een betoging begint en eindigt. „We hebben de onlinewereld op straat gebracht”, typeerde een demonstrant de werkwijze. Internet, sociale media en talloze apps spelen een cruciale rol in het kat-en-muisspel tussen betogers en politie. „Hoe ik de oproerpolitie te slim af kan zijn, leerde ik door oorlogsgames op mijn computer”, laat een andere betoger weten.

Verder is er veel jeugdige vindingrijkheid op straat: paraplu’s om traangas en blauwe verf tegen te houden, tennisrackets waarmee traangasgranaten worden weggeslagen. En: gebarentaal om snel met elkaar te communiceren, bijvoorbeeld als „aan het front” eerste hulp nodig is.

De kracht, maar tevens zwakte van de beweging, is de afwezigheid van leiders. Daardoor kan die niet worden ‘onthoofd’ (door arrestatie) en worden lamgelegd. De keerzijde is dat er niemand is die de beweging kan vertegenwoordigen bij eventuele onderhandelingen. Toewerken naar iets van een compromis wordt zo lastig en het verklaart de irreële alles-of-niets-opstelling van de betogers.

De vraag is of zo’n compromis kans van slagen zou hebben. Naast dieperliggende onvrede over hoge huizenprijzen en gebrek aan arbeidskansen is er nóg iets aan de hand, zegt de vroegere prodemocratische activist Martin Lee: „Tussen Hongkong en China is niet zozeer sprake van twee verschillende systemen, maar van twee culturen.” Daarbij zorgt China voor het lichaam en negeert het de geest; in Hongkong is het steeds meer andersom. Vrijheid van meningsuiting –de ‘geest’– is voor jongeren belangrijker.