De infectieziekte houdt delen van Brazilië in haar greep en heeft inmiddels in de deelstaat Rio de Janeiro epidemische vormen aangenomen.

Het dagelijks stijgende officiële dodental staat op zevenentwintig en het aantal zieken wordt geschat op 200.000. Hiermee is deze dengue-epidemie de grootste in Rio’s geschiedenis. Gouverneur Anthony Garotinho van de deelstaat Rio de Janeiro kondigde vorige week aan dat er nog eens bijna 10.000 extra ’strijders’ tegen dengue worden ingezet. De speciaal opgeleide brandweerlieden, militairen en vrijwilligers zullen risicoplekken zoals zwembaden, boerderijen, fabrieken en dichtbevolkte woonwijken bezoeken om infectiehaarden op te sporen. De verspreider van het virus, de in stilstaand water broedende mug Aedes aegypti, zal met insecticiden bestreden worden.

Garotinho -die ook voorlopig kandidaat is voor de presidentsverkiezingen komend najaar- besloot tevens 359 openbare basisscholen als medische behandelpost te laten functioneren. De openbare ziekenhuizen en gezondheidsposten zijn overvol en kampen met personeelsgebrek als gevolg van de epidemie. „Het is een constante stroom zieken”, zegt dr. Marli Rodrigues Tavares, die hoofd van de afdeling verpleegkunde is in een ziekenhuis in Niteroi, de miljoenenstad die door een 13 kilometer lange brug over de baai van Guanabara met Rio de Janeiro verbonden is. ”Jornal do Brasil” maakte zelfs melding van een arts die 140 patiënten op één dag behandeld heeft. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschouwt veertien patiënten per dag als maximum.

Een bijkomend probleem vormt het dreigende tekort aan bloeddonoren. Het aantal ernstig zieken dat als gevolg van het denguevirus een bloedtransfusie nodig heeft, is twintig keer zo hoog. „De autoriteiten zijn nu druk bezig om de arme bevolking bewust te maken van de noodzaak bloed te geven, en dat lijkt succes te hebben”, weet Marli Rodrigues Tavares.

De ziekte is moeilijk te behandelen, omdat er nog geen vaccin bestaat dat tegen allevier de varianten beschermt. Een patiënt die verscheidene malen een zwakke vorm van de ziekte heeft opgelopen, heeft een verhoogde kans op infectie met de dodelijke variant, de zogenaamde ”dengue-hemorragische koorts”.

Dit overkwam de studente Cristiane Meirelles (25). Waarschijnlijk heeft zij de infectie opgelopen in de buurt van een afgesloten, vervuild zeekanaal in het kustoord Itaipuaçu, op een uur rijden buiten de stad. Maar het zou evengoed gebeurd kunnen zijn in haar boomrijke woonwijk in de stad, want „zelfs op het toilet thuis kun je dengue oplopen.” Fonteinen, putten, zwembaden en autobanden worden als infectiehaarden geïdentificeerd. Met hoge koorts, hoofdpijn en gewrichtspijnen moest zij thuis herstellen. „De dokter wilde mij niet in een ziekenhuis laten opnemen, omdat het gevaar van een bijkomende, mogelijk dodelijke infectie daar groter is dan thuis. Bovendien is er helemaal geen plek, iedereen heeft dengue hier, of denkt dat hij het heeft”, stelt de psychologiestudente. Na zeven dagen zijn haar ernstige symptomen voorbij en rest alleen nog een chronische moeheid.

Dengue rukt in tropische en subtropische gebieden wereldwijd op als ’killer’. Onder meer als gevolg van onbetrouwbare watervoorzieningen bij een toenemende verstedelijking en een toename van het aantal geïnfecteerde muggen. In verscheidene arme Aziatische landen is het virus een van de hoofdoorzaken van kindersterfte, meldt de Wereldgezondheidsorganisatie.

Ook in Latijns-Amerika is de ziekte de laatste jaren sterk in opmars, en dan vooral in Brazilië, dat jaarlijks meer dan de helft van alle denguegevallen in het continent heeft. Alleen al dit jaar waren er in Rio de Janeiro bijna 300 gevallen van de levensbedreigende dengue-hemorragische koorts. Het vorige jaar was het aantal patiënten met de ernstige variant al dramatisch toegenomen ten opzichte van het jaar 2000: van 51 naar 675. Ook in de deelstaten Goias, Minas Gerais en Mato Grosso do Sul neemt het aantal dengue-infecties toe en de eerste dodelijke slachtoffers in Paraná en Brasilia werden dit weekeinde gemeld.

Tijdens de kolonisatie en de slavenhandel liftte de denguemug vanuit Afrika mee naar het Amerikaanse continent. Vermeldingen van een eerste epidemie dateren uit 1849 en kwamen uit Rio de Janeiro. Pas in de jaren vijftig van de afgelopen eeuw werd echter de mogelijk dodelijke variant van het virus waargenomen. Tussen 1970 en 1995 is het aantal landen in de wereld waar deze variant voorkomt verviervoudigd. Tweevijfde van de wereldbevolking (2 miljard mensen) riskeert een infectie.

Critici wijzen erop dat de huidige epidemie in Rio voorkomen had kunnen worden als de nationale en lokale autoriteiten de waarschuwingen van experts serieus hadden genomen. Preventieve maatregelen bleven echter uit. Marli Tavares Rodrigues: „De autoriteiten maakten zich geen zorgen, ze hebben de gevaren onderschat.” In Manaus, in het Amazonegebied, treft men wel tijdig preventiemaatregelen, door voorlichting aan de bevolking en door het in de kiem smoren van infectiehaarden. Ondanks de gunstige (natte en warme) omstandigheden voor de denguemug, wordt daar dan ook nauwelijks dengue-hemorragische koorts vastgesteld.

Ook zou het gemeentebestuur van Rio de Janeiro reeds negen maanden geleden geweten hebben dat het niet over voldoende mankracht, bestrijdingsmiddelen en voertuigen beschikt om de naderende epidemie efficiënt te bestrijden. De 320 auto’s die door het ministerie van Volksgezondheid pas in januari beschikbaar gesteld werden, bleken zelfs onbruikbaar omdat de sproeiapparatuur er niet op past. De verschillende gemeentes werken nu met pick-ups.

Nu de epidemie in rap tempo blijft voortwoekeren, hebben de autoriteiten in paniek zelfs overwogen vliegtuigen in te zetten in plaats van auto’s om met insecticiden te sproeien. Dit idee werd door deskundigen echter direct als absurd afgedaan, omdat de verdelgingsmiddelen zeker de boomtoppen zullen aantasten, maar niet de mug, die zich onder in de bomen schuilhoudt. Ook de carioca’s (inwoners van Rio) hebben via een speciaal telefoonnummer tegen het gebruik van vliegtuigen gestemd.

Het einde van de epidemie is nog niet in zicht. De deelstaat Rio de Janeiro heeft nu al meer dan de helft van alle denguegevallen in Brazilië en epidemiologen schatten dat het aantal zieken eind mei zal zijn opgelopen tot 1 miljoen. En dat op een bevolking van 14 miljoen! Het populaire dagblad ”O Dia” kopte niet voor niets: ”De mug verslaat de carioca’s”.