PFAS zijn overal, zelfs in je bloed
Chemische stoffen die onder de noemer PFAS vallen, leken lange tijd ideaal. Ze zijn water- en vuilafstotend, kunnen zeer goed tegen warmte, zijn vrijwel onverwoestbaar en op talloze manieren toe te passen. Pas de laatste jaren groeit de aandacht voor de risico’s voor gezondheid en milieu.
Van regenjassen tot anti-aanbaklagen en van beschermlaagjes tot blusschuim van de brandweer, PFAS zijn overal. Zelfs in de bodem en in het menselijk lichaam. „Iedereen heeft PFAS in zijn bloed. En niet alleen in Nederland”, zegt onderzoeker Joke Herremans van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Het instituut doet momenteel veel onderzoek naar de stoffen, die in de natuur niet voorkomen.
Veel is nog onbekend over de circa zesduizend stoffen. Wetenschappelijk onderzoek laat wel zien dat bepaalde PFAS het risico op kanker verhogen en schade kunnen aanrichten aan lever, immuunsysteem en voortplantingsorganen. „Zoals altijd bepaalt de dosis het effect”, zegt Herremans.
Volgens de onderzoeker hoeven Nederlanders niet massaal bang te zijn om ziek te worden van PFAS. De concentraties zijn over het algemeen zeer laag. „Maar het is wel ongewenst. Dit zijn door de mens gemaakte stoffen, die horen niet in je lichaam”, zegt Herremans.
Een bekende bron is chemiebedrijf Chemours in Dordrecht. RIVM-onderzoek toonde in 2017 aan dat omwonenden verhoogde concentraties van de schadelijke stof PFOA in hun bloed hadden. Mogelijk heeft dat geleid tot gezondheidsschade. Chemours stapte over op een andere stof, GenX, maar ook daarover bestaan zorgen. Sinds juni geldt GenX in de EU als ‘zeer zorgwekkend’. Chemours heeft de uitstoot inmiddels fors beperkt.
PFAS worden sinds de jaren 60 volop gemaakt. Pas veel later kwam er aandacht voor nadelen. Dat dit lang heeft geduurd, komt volgens Joke Herremans onder meer doordat de stoffen zich bijzonder gedragen. „De meeste stoffen die ophopen in organismen, doen dat via vet. PFAS binden aan eiwitten en worden vervolgens niet afgebroken”, legt ze uit.
Met de huidige concentraties zijn de risico’s niet direct groot voor mensen. De natuur is kwetsbaarder. Doordat PFAS zich ophopen, kunnen ze op de lange duur problematisch worden voor dieren in de top van de voedselketen, zegt Herremans. „Zoals vogels en zoogdieren.”
Over PFAS bestaat ook nog veel onduidelijkheid. „Er zijn er drie waarvan we inmiddels redelijk wat over hun eigenschappen en aanwezigheid in onze omgeving weten: PFOA, PFOS en GenX. Dan zijn er nog 5997 stoffen over.”