Onlangs publiceerde een Duits oecumenisch werkgezelschap van protestantse en katholieke theologen een studie over viering van het avondmaal over kerkgrenzen heen: ”Gemeinsam am Tisch des Herrn”. Een belangrijke praktische aanleiding voor deze studie vormen gemengde huwelijken van protestanten en katholieken. Mogen zij in de kerk van hun partner het avondmaal vieren?

Ja, dat mag, is de conclusie. Het is immers Christus die aan tafel uitnodigt. Al gelden er wel voorwaarden: het moet wel duidelijk zijn dat we het geloof in Jezus Christus delen en we moeten het theologisch eens zijn over wat we doen als we avondmaal vieren.

Die theologische overeenstemming over het avondmaal is in deze studie te vinden. Theologische of liturgische verschillen die nog overgebleven zijn, hoeven deelname aan elkaars vieringen niet meer in de weg te staan. Vanuit rooms-katholiek perspectief is deze studie baanbrekend.

Rooms-katholieken hebben de institutionele eenheid en de gemeenschap rond de tafel van de eucharistie nauw met elkaar verbonden. Het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) heeft in ”Unitatis Redingratio”, een reeks uitspraken over oecumene, het volgende gezegd: „Toch mag men de deelname aan elkaars heilige diensten niet beschouwen als een middel, dat men naar willekeur kan aanwenden om de eenheid van de Christenen te herstellen. Deze deelname hangt vooral af van twee beginselen: het uitdrukken van de eenheid van de Kerk en het deelhebben aan de genademiddelen. Het uitdrukken van de eenheid verbiedt meestal de deelname.” De Duitse studie stelt nu juist dat deelnemen aan elkaars vieringen een bron van hoop is op weg naar de zichtbare eenheid van christenen.

Ook onder gereformeerden wordt de gezamenlijke viering gezien als uitdrukking van institutionele eenheid. Nederlands gereformeerden en vrijgemaakt gereformeerden vierden op landelijk niveau pas samen het avondmaal toen besloten was tot eenwording. Christelijk gereformeerden en vrijgemaakten hebben in het kader van gesprekken over eenheid op landelijk niveau nog nooit samen avondmaal gevierd. Dat betekent dat in de praktijk van de oecumene een gezamenlijke avondmaalsviering gezien wordt als bekroning van een lang proces en als uitdrukking van de eindelijk bereikte institutionele eenheid.

Maar wat doen we als we avondmaal vieren? Is het avondmaal de plaats waar wij demonstreren dat wij goede gelovigen zijn die in liefdevolle gemeenschap samenleven? Wie stelt dat we pas samen avondmaal kunnen vieren als wij onze institutionele verdeeldheid hebben opgelost, komt gevaarlijk dicht bij een bevestigend antwoord.

De avondmaalstafel is echter de plaats waar wij als kleine zondige mensjes die diep van genade afhankelijk zijn, komen om van Christus nieuw leven te ontvangen. Dat betekent ook: daar ontvangen we het herstel en de vernieuwing van onze gebroken relaties. We komen op de uitnodiging van Christus en erkennen daarmee dat wij Christus zelf nodig hebben, ook om onze institutionele verdeeldheid te genezen.

Dat deelnemen aan elkaars vieringen een bron van hoop is op weg naar zichtbare eenheid, is daarom te zwak uitgedrukt. Kerkelijke verdeeldheid is een uiting van menselijke zonde, en de oplossing van het probleem wordt ons alleen gegeven door Christus als de goede Herder. Wij gaan de eenheid van de kerk niet realiseren. Christus zelf, die we aan het avondmaal ontvangen, is als Verlosser de bron van die eenheid.

Stel, we verlangen naar kerkelijke eenheid. En het is duidelijk dat we ons geloof in Jezus Christus delen, en dat we het eens zijn over wat we doen als we avondmaal vieren (er valt dus vooraf iets te bespreken!) – laten we dan ook op institutioneel niveau samen avondmaal vieren, over kerkgrenzen heen. Alleen in Christus ontvangen we het herstel en de vernieuwing van eenheid. Daarom is het goed om gesprekken over eenheid te laten wortelen in de gezamenlijk gevierde liturgie.

Het avondmaal is niet de bekroning van onze inspanningen om tot eenheid te komen. Aan de avondmaalstafel ontvangen we Christus’ lichaam en bloed, en daarin de verlossing van onze verdeeldheid, een in Christus herstelde eenheid. Het avondmaal zou dus juist de bron van onze oecumenische activiteiten moeten zijn.

De auteur is universitair hoofddocent systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit blog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.