Het begon met de Dillenburg – zijn geboorteplaats. Daarna volgde Delft, waar hij vermoord werd. Ook Leiden, Middelburg, Breda, Leeuwarden en de Raad van State in Den Haag kregen een kunstzinnige herinnering. Over de landsgrenzen werd Willem van Oranje vereeuwigd in Antwerpen en Parijs. Volgende week mag Dordrecht zich in deze rij scharen.

Vanwaar die beeldenstroom ineens, 400 jaar nadat de kogels van Balthasar Gerards deze man om het leven brachten? Wie zit hierachter?

Alle tien de beelden kwamen er dankzij een erfenis. Een zekere dr. Edgar Nordlohne, gefascineerd door Willem van Oranje, stelde in zijn testament de helft van zijn vermogen beschikbaar om gedenktekens van deze prins op te richten en te onderhouden op plaatsen die voor hem belangrijk zijn geweest. Een taak die sinds Nordlohnes overlijden in 1999 bij de Prins Willem de Eerste Herinneringsstichting ligt.

Nordlohne hield van beeldhouwen en van geschiedenis, vertelt prof. dr. Coen Tamse, emeritus hoogleraar geschiedenis en voorzitter van de stichting. Toen Willems 400e sterfjaar in 1984 werd herdacht, viel hem op dat er zo weinig herinneringen waren aan de Vader des Vaderlands. Dat moest anders. Nordlohne kaartte zijn idee bij de overheid aan, maar dat haalde weinig uit. Daarom nam hij zelf de touwtjes in handen. In 1990 schonk hij een beeld aan het kasteel in Vianden, in Luxemburg. Anoniem.

Revolutie

„De strijd van Willem van Oranje voor vrijheid om te denken en te geloven wat je wilt sprak Nordlohne erg aan”, vertelt Tamse. Ook Dordrecht is volgens hem een belangrijke plek geweest in Oranjes vrijheidsstrijd. In deze stad kwamen de Staten van Holland voor het eerst bijeen, zonder toestemming van koning Filips II. Op initiatief van Willem van Oranje. „Een bestuurlijke revolutie”, noemt de historicus dat.

De eerste vrije Statenvergadering keert zich tegen de koning. Willem van Oranje wordt hun stadhouder, besluiten de Staten. „Ze wisten het toen nog niet, maar in de kern werd hier de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden geboren.”

Toch staan niet alle Dordtenaren te juichen bij de komst van een beeld van Willem van Oranje. Bijna duizend mensen ondertekenden de petitie ”Ik Willem niet”. Een standbeeld van Willem van Oranje is volgens hen ongepast in de stad van de gebroeders De Witt, die „op gruwelijke wijze zijn gelyncht door de prinsgezinden.” De vermoorde raadspensionaris en zijn broer werden in Dordrecht geboren en hebben in de stad ook een monument – op een paar honderd meter van Willem van Oranje.

„De moord op de gebroeders De Witt is pijnlijk, maar heeft niets met Willem van Oranje te maken”, legt Tamse uit. „Dat gebeurde pas honderd jaar later.” De stichting zet ook geen beelden neer om een held te eren, benadrukt de voorzitter. Hij ziet het monument als aanschouwelijk geschiedenisonderwijs. „Willem van Oranje stond voor vrijheid, zowel op bestuurlijk als op levensbeschouwelijk gebied. De ene partij mag de andere niet onderdrukken. Dat is een actuele boodschap voor vandaag. Mensen hebben tegenwoordig de neiging om eigen waarheden als absoluut te presenteren. Er wordt niet geluisterd, maar geschreeuwd. Ook rond die petitie. Laten we nadenken hoe Willems vrijheidsliefde ons tot voorbeeld kan zijn in plaats van om een misverstand te gaan demonstreren.”

Door de handtekeningenactie lukte het wel om de plannen voor het standbeeld op de agenda van de Dordtse gemeenteraad te krijgen. Een ruime meerderheid ging echter akkoord met de komst van Willem van Oranje.

Huwelijksfeest

Kritiek dat de band tussen Dordrecht en de prins nihil is omdat hij er amper is geweest, veegt Tamse van tafel. „Volkomen onzin.” Inderdaad, niet de prins zelf, maar zijn rechterhand Marnix van Sint-Aldegonde was in 1572 aanwezig bij de Statenvergadering. Toch kwam hij voor latere Statenvergaderingen regelmatig in de stad. Hij vierde er zijn huwelijksfeest met Charlotte de Bourbon. In de Grote Kerk liet hij een dochter dopen en nam hij voor het eerst deel aan het heilig avondmaal.

„En zelfs al zou hij maar één keer in Dordrecht zijn geweest, dan nog geldt: wat er in 1572 gebeurde, was een politieke revolutie. Waar in omringende landen de Staten werden uitgeschakeld, werden ze in Nederland soeverein. Zonder Willem van Oranje was dat niet gebeurd. Als hij de Staten niet bijeengeroepen had, zouden ze zelfs nooit zijn samengekomen.”

Hondje

De band met de Staten laat beeldend kunstenaar Arie Schippers terugkomen in het monument dat volgende week onthuld wordt. Aan de voeten van de prins zit een hondje dat opkijkt naar zijn baas. „Het hondje symboliseert trouw”, legt Schippers uit. „Vragend kijkt hij op: wilt u mijn baasje zijn? Een symbool voor de Staten, die Willem van Oranje vroegen hun leider te worden, hun vertegenwoordiger in het verzet. Dat deed hij en dat is een groot succes gebleken, want we hebben nog steeds te maken met het Huis van Oranje.”

Wat voorzitter Tamse betreft blijft het niet bij tien beelden. Hoog op zijn verlanglijstje staat het voormalige Den Briel, waar het huwelijk met Charlotte de Bourbon werd gesloten. „Willems enige huwelijk dat niet voortkwam uit puur verstandelijke overwegingen.” De Prins Willem de Eerste Herinneringsstichting is erover in gesprek met de gemeente Brielle. Hoeveel beelden de stichting nog kan plaatsen voordat de erfenis op is, wil de emeritus hoogleraar niet zeggen. „Dat is een kwestie van het bestuur. Veel belangrijke plekken hebben we in ieder geval gehad.”

De stichting leidt bewust een wat verborgen bestaan: een website of contactgegevens zijn online niet te vinden. „Wij willen niet overspoeld worden met mensen die ons beelden willen laten plaatsen of beeldhouwers die iets willen ontwerpen. Daarom profileren we ons niet”, verklaart Tamse. „We willen zelf bepalen welke plekken we zinvol vinden en welke beeldhouwers we vragen.” Om die reden neemt de stichting ook geen schenkingen aan.

In elk geval lijkt prinses Beatrix de stichting een warm hart toe te dragen. Zij reist op 9 oktober naar Dordrecht voor de onthulling. Opvallend, want daarmee gaat ze al voor de vijfde keer in op een uitnodiging van de stichting. Ze was eerder ook van de partij in Dillenburg, Delft, Leiden en Middelburg.

„Vrijheidsliefde en tolerantie zijn natuurlijk waarden die Beatrix ook voorstaat”, zegt Tamse. „En ze is beeldhouwster, vergeet dat niet. Als ze een beeld heeft onthuld, doet ze een paar passen naar achteren. Dan inspecteert ze: wat heeft de beeldhouwer ervan gemaakt?”

Tien monumenten erbij

Al jarenlang pronkt Willem van Oranje op twee prominente plekken in de Haagse binnenstad: voor Paleis Noordeinde en voor het Tweede Kamergebouw. In Buren staat een beeld van hem, zijn eerste vrouw en hun twee kinderen. Hoewel Willem van Oranje er nooit is geweest, prijkt zijn beeltenis ook in het Duitse Wiesbaden. Verder had Willemstad, op Curaçao, een standbeeld, voordat dit vijf jaar geleden naar Breda verhuisde. In 1990 verrees de prins bij het kasteel in het Luxemburgse Vianden, op initiatief van Edgar Nordlohne. Op tien plekken breidde de Prins Willem de Eerste Herinneringsstichting, opgericht met een legaat van Nordlohne, het aantal standbeelden na 1999 uit.

1. Dillenburg (2000), geboorteplaats van Willem van Oranje.

2. Delft (2003), waar hij in 1584 werd vermoord.

3. Leiden (2009), de plek waar hij een universiteit stichtte.

4. Middelburg (2012), waar hij woonde in de Abdij.

5. Antwerpen (2012), zijn woonplaats waar hij zijn rechterhand Marnix van Sint-Aldegonde tot burgemeester benoemde.

6. Breda (2014), waar de prins woonde in wat nu de Koninklijke Militaire Academie is. Dit beeld stond oorspronkelijk in Willemstad.

7. Parijs (2015), waar Willem van Oranje voor het eerst werd geconfronteerd met politieke en godsdienstige spanningen.

8. Den Haag, Raad van State (2015), waar hij een beroemde rede hield met een pleidooi voor vrijheid van geloof en godsdienst.

9. Leeuwarden (2018), waar hij een Friese landdag bijeen riep in de Grote of Jacobijnerkerk.

10. Dordrecht (2019), de stad waar op initiatief van Willem van Oranje de eerste vrije Statenvergadering plaatsvond.