Divers samengestelde teams zijn doorgaans creatiever en bereiken meer, zeggen arbeidssociologen. In elk geval is duidelijk dat een tunnelvisie funest kan zijn, voor bedrijven en voor onderzoekers. In dat licht is het fijn als er op theologische conferenties diversiteit is, en controversiële ideeën worden geuit. Dat is niet altijd het geval. Delen van de theologie zijn nogal verkokerd georganiseerd, met doelgroepbijeenkomsten waar alleen protestanten of juist alleen katholieken komen, alleen barthianen of alleen vrijzinnigen. Juist daarom is het aardig als conferentieganger buiten je bubbel te kijken en als organisatie dissidenten te laten spreken.

Vorige week woonde ik een conferentie bij over ”nieuwe trinitarische ontologieën”, in Cambridge. Er waren veel sprekers, en grote namen bovendien. De breed gedeelde overtuiging was dat in plaats van de klassieke zijnsleer (met wortels in de Griekse filosofie) er een alternatieve zijnsleer (ontologie) mogelijk is, die uitgaat van Gods drie-eenheid. Dat klinkt ingewikkeld, en dat was het ook. Het komt erop neer dat er een universaliteit in ”het zijn” te vinden is in de eenheid van God en wereld, die in de incarnatie blijkt. Anders gezegd: in de menswording van Gods Zoon blijkt dat God en wereld één geheel vormen. Het klassieke bezwaar dat het onderscheid tussen Schepper en schepsel zo uitgewist wordt en zowel de wereld vergoddelijkt als God verwereldlijkt worden, nam men voor lief. Op het eerste gezicht past dit niet bij de theologie van Augustinus, maar via herinterpretatie krijgt men dat toch voor elkaar. Het voor de handliggende bezwaar dat trinitarische ontologie wel erg veel aan de filosofie van Hegel doet denken, wijst men van de hand. Hegel valt best wel mee en de vroegkerkelijke dwaling van de gnostiek heeft bij nader inzien nooit bestaan. Fascinerend, en erg Angelsaksisch ook, zo’n grote greep. Allerlei fascinerende aspecten kwamen aan bod.

Geen kleren aan

Een van de mooiste momenten voor mij was echter de man die suggereerde dat de keizer geen kleren aanheeft. Christophe Chalamet uit Genève betwijfelde in zijn lezing openlijk of we wel een hernieuwing van metafysica nodig hebben. De menswording van Gods Zoon is immers geen hoogtepunt van een ontwikkeling, en het kruis van Christus is niet zomaar een vindplaats van hoe het er tussen God en mens aan toe gaat, maar Gods unieke openbaring. Christus kwam ons verlossen, niet een zijnsleer brengen. We kunnen niet terug achter God als Verbondsgod, en Gods vrijheid waarmee Hij, als Schepper, vóór de wereld kiest. Een van de andere sprekers, door Chalamet geciteerd, was er als de kippen bij om te zeggen dat hij zich niet herkende in het beeld dat Chalamet van hem schetste. Het ging, kortom, van au. Er gebeurde iets.

Terzijde: als protestant voel ik me ongemakkelijk bij een trinitarische zijnsleer als die betekent dat God en wereld gemakkelijk samengedacht worden (via Plato of via Hegel). Dat is te weinig theologisch: er wordt te weinig vanuit Gods openbaring in Christus gedacht. En ja, ik heb na Chalamets lezing genoeglijk met hem zitten eten. Tot zover mijn tunnelvisie. Maar ik was wel naar Cambridge afgereisd om me te laten uitdagen door een ander perspectief.

Ik stel voor dat elke theologische conferentie of bijeenkomst tenminste één potentieel dissidente stem uitnodigt. Iemand die reuring brengt. Reken maar dat dit tot creativiteit leidt.

Gebeurt dat al niet? Ik hoop dat zoiets gaat gebeuren op de studiedag over mijn boek (https://www.weetwatjegelooft.nl/studiebijeenkomsten/lezen-en-laten-lezen/). Van sommige sprekers heb ik een idee wat ze gaan zeggen, van andere totaal niet. Dat maakt het interessant en spannend voor mij; hopelijk ook voor de deelnemers. Maar het belangrijkste is de Vereniging voor Theologie (VVTh), die in januari haar tweede conferentie organiseert (https://www.vvth.org/evenementen/gerechtigheid-en-recht-congres-2020). De VVTh is een samenwerking van Nederland en Vlaanderen, katholiek en protestant, vrijzinnig en orthodox en ”what have you”. Als bestuurslid geloof ik dat we elkaar kunnen opscherpen: niet om in een vaag midden uit te komen, maar juist wie overtuigd is van zijn eigen gelijk, moet kritiek kunnen hebben.

De politiek kent tegenwoordig een ”designated survivor”. Laat de theologie werken met ”designated dissidents”. Het wordt er vast beter van.

Arnold Huijgen is hoogleraar systematische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.