Toen ds. Van Velzen (66) uit Blaricum onlangs de EO-documentaire ”De kast, de kerk & het koninkrijk” bekeek, viel hij van de ene verbazing in de andere. Gevoelens van verontwaardiging, „maar vooral van bedroefdheid” wisselden elkaar af. In de tv-documentaire komen diverse praktiserende homoseksuelen aan het woord.

Het steekt Van Velzen dat de homoseksuele ds. Wielie Elhorst (49), volgens de EO de „eerste PKN-predikant met een bijzondere opdracht voor de lhbtq-gemeenschap”, in de uitzending ruim baan krijgt. „Het gaat er mij niet om Elhorst persoonlijk aan te vallen, maar feit is wel dat hij kortgeleden elders in het openbaar vertelde dat we kunnen leren van driehoeksrelaties. Ds. Elhorst wil niets weten van een afwijzing van de homoseksuele praxis. Wil je een orthodox-christelijke omroep zijn, dan kun je het echt niet maken om die predikant zo’n podium te geven. Ook omdat er in de documentaire geen weerwoord komt”, zegt Van Velzen. De voorganger kent de EO van binnenuit. Van 1992 tot 2010 werkte hij bij de omroep, waarvan veertien jaar als hoofd afdeling nazorg.

Pamflet

Ook het feit dat de christelijke homoseksueel John Lapré in de documentaire zijn vroegere collega-evangelist Arjan Baan onbarmhartigheid verweet zonder dat Baan wederhoor werd geboden, is Van Velzen in het verkeerde keelgat geschoten. „Ik vind die hele documentaire een verschrikkelijk pamflet, dat afbreuk doet aan alles waar de EO ooit voor stond”, zegt de oud-EO-man.

De documentaire was voor ds. Van Velzen de druppel die de emmer deed overlopen. Donderdag trok hij zich terug uit de EO-ledenraad. Zijn geestverwant dr. Marten Visser, directeur van zendingsorganisatie GlobalRize, stapte vorige week zaterdag al uit die raad. Dat gebeurde na een vergadering van de ledenraad, vorige week zaterdag, voorgezeten door burgemeester Segers van Staphorst.

Visser en Van Velzen keren zich tegen de koers van de omroep, onder meer op het terrein van homoseksualiteit. „De boodschap van sommige programma’s staat haaks op het Evangelie. Het gaat veel verder dan alleen de opvattingen over seksuele relaties”, zei Visser maandag in het Reformatorisch Dagblad.

In gevaar

Kennelijk verbaast ook de buitenwacht zich over de koers van de EO. „De EO is de homo-kampioen van Hilversum”, zette tv-recensent Willem Pekelder in augustus boven zijn column in Trouw. „Volgens mij is er bij de EO een radicale omslag gaande. Zelfs hetero’s moeten, volgens de evangelischen, uit de kast: als medestrijders voor lhbt-rechten. Misschien word ik wel lid van de EO (grapje hoor).”

In het meer behoudende deel van de EO leven al langer zorgen over de koers van de omroep. Het voortbestaan van de EO als positief-christelijke organisatie is „direct en acuut” in gevaar en „de afwijkingen van de grondslag zijn stelselmatig”, schreef een groep verontrusten in september 2018 in een verklaring. De bezwaarden hadden zich verenigd in het platform EO Duidelijk. Het statement vorig jaar werd ondertekend door Visser en ds. Van Velzen (beiden dus afgelopen week opgestapt) en ook door bijvoorbeeld theoloog prof. dr. H. van den Belt en Rens Reedeker uit Veenendaal. Van den Belt en Reedeker maken deel uit van de EO-ledenraad.

Heet hangijzer is dat de EO in 2016 de vroegere IKON, Zendtijd voor Kerken en de Joodse Omroep inlijfde. Die levensbeschouwelijke omroepen hielden op te bestaan na een reorganisatie van de publieke omroep. De IKON stond te boek als een vrijzinnige omroep en vertegenwoordigers van die stromingen zouden bijvoorbeeld ook hun stempel hebben gedrukt op de recente documentaire ”De kast, de kerk & het koninkrijk”.

Spanning

In een verklaring van enkele A4’tjes op haar website meldt de EO de taak op zich te hebben genomen om binnen de publieke omroep „het protestantisme en de Joodse gemeenschappen te vertegenwoordigen.” De omroep windt er geen doekjes om dat uitvoering van die taak spanning kan opleveren. „Niet iedere stem die in de protestantse kerken gehoord wordt, past in strikte zin bij de missie van de Evangelische Omroep.”

De opgestapte ds. Van Velzen heeft zich verbaasd over de invloed van de IKON op de EO. „De EO beweerde na overname van de IKON dat de vrijzinnigheid van die omroep niet het leidende principe zou worden bij de EO. Maar ik merk dat de EO wel degelijk onevenredig veel ruimte biedt aan vrijzinnigheid.”

Die vrijzinnigheid stempelt, zo stelt Van Velzen, bijvoorbeeld menig artikel op Lazarus, een EO-onlineplatform. Dat typeert zichzelf als een site voor „mensen die vragen durven stellen over, worstelen met, maar ook houden van het christelijk geloof”. Van Velzen: „Op de site Lazarus krijgen opvattingen als de alverzoening en loochening van het bestaan van de hel de nodige ruimte, bijvoorbeeld via de Amerikaanse theoloog Rob Bell. De autoriteit van de Bijbel wordt op dat platform nogal eens te grabbel gegooid.”

Zorgen maakt ds. Van Velzen („ondertekenaar van de Nashvilleverklaring”) zich ook over de koers van het EO-jongerenmagazine BEAM. „Een tijdje geleden vertelde een jonge vrouw in dat blad dat ze haar dominee had laten weten dat ze ongetrouwd ging samenwonen. De vrouw bleek in dienst te zijn van BEAM, dus van de EO. In het artikel kwam de predikant verder niet aan het woord.”

Hoewel Van Velzen zich heeft teruggetrokken uit de ledenraad, blijft hij lid van de omroep en lezer van EO-blad Visie. „Met mijn EO-lidmaatschap wil ik steun betuigen aan diverse EO-medewerkers die, net als ik, verdriet ervaren over de huidige, vrijzinnige koers. Waarbij ik natuurlijk niet zeg dat er niets deugt aan de EO. Ik geniet van programma’s als Nederland Zingt, De Verandering en van optredens van bijvoorbeeld voorgangers als ds. Paul Visser en ds. Orlando Bottenbley. Ik hoop dat de EO terugkeert naar zijn wortels. God heeft het werk van de omroep in het verleden machtig willen zegenen, daar was ik zelf getuige van.”

Helder geluid

Binnen de EO-ledenraad zouden zo’n 10 van de 67 leden zich –min of meer– achter de kritiek van de opgestapte Visser en Van Velzen scharen. Een van de bezwaarden binnen de ledenraad, prof. dr. H. van den Belt, beraadt zich op zijn positie en wil op de volgende vergadering van de ledenraad in december uitsluitsel geven, zei hij vrijdag desgevraagd.

M. van Heijningen, voorganger in onder meer het Groningse Dorkwerd en sympathisant van EO Duidelijk, blijft voorlopig lid van de EO-ledenraad. Hij wil op dit moment weinig kwijt. „Het is voor mij een zoektocht, met een geestelijke kant. Wat is mijn roeping? Ik ben daar nu nog niet uit.”

Ook Veenendaler Rens Reedeker, eveneens gelieerd aan ‘protestgroep’ EO Duidelijk, dubt erover of hij de ledenraad vaarwel moet zeggen. „Ik vind het lastig. Je kunt als mens ook geroepen zijn om in moeilijke omstandigheden de waarschuwende boodschapper te zijn die een helder geluid laat horen. Maar hoe lang moet je dat blijven doen? Kan er een moment komen dat je je zo klem voelt zitten en denkt: Het heeft geen enkele zin meer om in de EO-ledenraad te blijven zitten?”

Voor Reedeker, voorzitter van het college van kerkrentmeesters van de hervormde gemeente Veenendaal, staat vast dat de EO een koers vaart die „niet tot zegen kan zijn. Uitgangspunt was ooit dat seksualiteit thuishoort binnen een huwelijk van man en vrouw. Maar dat principe is binnen de EO allang overboord gezet.”

Lijdensverhaal

Ook ds. C. Hoek, hervormd predikant in het Groningse Bedum, is niet gerust op de ontwikkelingen bij de EO. Hij zat tussen medio 2005 en 2017 in totaal acht jaar in de ledenraad en ging zich steeds meer zorgen maken. „Voorheen was de EO een klassiek-christelijke omroep, waarin zowel evangelischen als reformatorischen zich vertegenwoordigd wisten. Nu hebben ook remonstranten en vrijzinnigen er een stem. De EO opereert op gespannen voet met zijn missie en grondslag. Klinkt bij de EO nog dat Jezus Middelaar is, Redder, Verzoener van zondaren? Of wordt Jezus alleen nog voorgesteld als voorbeeld, als Iemand wiens levensstijl navolging verdient?”

Al te makkelijk zegt ds. Hoek de EO niet te willen afschrijven. „Ik heb de EO nog altijd lief. De omroep zoekt naar creatieve manieren om het evangelie bekend te maken bij de seculiere Nederlanders. Door een evenement als The Passion voorkomt de EO dat Pasen uit het collectieve geheugen verdwijnt. Het is goed dat de EO via The Passion aandacht vraagt voor het lijdensverhaal van Jezus. Maar klinkt dan ook de notie van verzoening door voldoening? En kan eerbied voor God door zo’n spektakel niet verdwijnen? Met dat soort vragen worstel ik.”

Lock: Grote meerderheid ledenraad achter koers

Zo’n 85 procent van de ledenraad staat „van harte” achter de koers van de EO. De omroep „doet niets liever dan in deze weerbarstige tijd het Evangelie van Jezus Christus een plek te geven.”

Dat zegt EO-directeur Arjan Lock vrijdagavond in reactie op kritiek op de koers van de EO. Onder meer de theologen dr. Marten Visser en ds. Kees van Velzen, die afgelopen dagen uit de EO-ledenraad stapten, vinden dat de omroep de vrijzinnige kant opgaat.

Wat vindt u van de kritiek?

Lock, telefonisch vanuit een vluchtelingenkamp op het Griekse eiland Lesbos: „Die kritiek is onjuist. Met de 67 mensen tellende EO-ledenraad vergaderen we drie keer per jaar. In die raad is brede steun voor de missie van de EO. Dat bleek tijdens de afgelopen voorjaarsvergadering nog. In onze programma’s willen we missionair zijn en van harte Jezus volgen. Dat heeft niks met vrijzinnigheid te maken. Zo’n 15 procent van de leden van de ledenraad zou een andere koers willen varen, soms op onderdelen. Daar spreken we met elkaar over. Die interne discussie is heel gezond.”

De kritische leden vinden bijvoorbeeld dat de recente EO-documentaire ”De kast, de kerk & het koninkrijk”, over homoseksualiteit, de orthodox-christelijke principes van de EO geweld aandoet.

„Homoseksualiteit is een gevoelig onderwerp. Je moet daar in alle zorgvuldigheid het gesprek over voeren. Christenen denken verschillend over homoseksuele relaties, ook in de EO-achterban. Ik vind het niet fair dat de EO wordt afgerekend op één zo’n documentaire. Het is te makkelijk om dan meteen het etiket vrijzinnig op de EO te plakken.

We hadden ook graag een programma gemaakt met ondertekenaars van de Nashvilleverklaring. Maar zo’n productie kregen we niet geplaatst bij de Nederlandse Publieke Omroep. De komende tijd willen we Herman van Wijngaarden, die als homo kiest voor een celibatair leven, voor het voetlicht brengen. Ik vind het ongelooflijk dapper hoe hij in het leven staat. We willen een scala aan geluiden laten horen. Laten we vooral mét homo’s en niet over homo’s praten. Bij het Reformatorisch Dagblad is het gesprek hierover ook opener dan tien jaar geleden.”

De door de homoseksuele christen John Lapré bekritiseerde evangelist Arjan Baan kreeg in de documentaire geen gelegenheid tot reactie. Zou gelegenheid tot een weerwoord niet fair zijn geweest?

„Dit was geen journalistieke reportage, maar een documentaire. En die is altijd eenzijdig en subjectief. Centraal stond hoe kerken in het verleden omgingen met homoseksualiteit en wat voor problemen homo’s ondervonden. Een fase uit de geschiedenis van de kerk werd belicht. Ik vond het moedig en dapper dat Lapré zijn verhaal wilde doen. Hij stelde zich kwetsbaar op toen hij vertelde hoe ervaringen met de kerk hem hebben beschadigd.”

Rens Reedeker, een bezwaard lid van de EO-ledenraad, stelt dat het uitgangspunt van de EO was dat seksualiteit thuishoort binnen een huwelijk van man en vrouw, maar dat dat principe binnen de EO allang overboord is gezet.

„Binnen de EO wordt verschillend gedacht over seksuele relaties. Wij zijn geen standpuntenorganisatie. We hebben niet de luxe om in een tijd dat generaties nog nooit over God gehoord hebben interne twisten te voeren over bijvoorbeeld zaken als de vrouw in het ambt of evolutie. We moeten de maatschappij Gods liefde laten zien.”

Creëert u zo geen valse tegenstelling? Beide zaken kunnen toch van belang zijn?

„Dat is zeker zo. We moeten het interne gesprek blijven voeren. Maar niet vanuit de houding: Ik wil pas verder praten als mijn standpunt wordt omarmd. Laten we de kern, het geloof in de Heere Jezus, in de gaten houden. Binnen de EO is de gedachte diepgeworteld dat alles om de Heere Jezus draait. Denk aan programma’s als Nederland Zingt en De Verandering. Bij een internetplatform als Lazarus richten we ons op jonge mensen die vaak aan van alles kunnen twijfelen. We hebben ook de verantwoordelijkheid om ons te richten op randkerkelijken.”