De strijd tussen Seoul en Tokio heeft –in tegenstelling tot de Chinees-Amerikaanse handelsoorlog– niet primair te maken met macht, maar met geschiedenis. Japan koloniseerde het Koreaanse schiereiland van 1910 tot 1945. Met name tijdens de Tweede Wereldoorlog werden honderdduizenden Koreanen als dwangarbeiders tewerkgesteld in staal- en munitiefabrieken om de Japanse oorlogsmachine te voeden. Veel slachtoffers en nabestaanden eisen financiële compensatie uit Japan en zeven van hen spanden in 2013 een rechtszaak aan.

Eind juni gaf het Zuid-Koreaanse hooggerechtshof de aanklagers gelijk. De Japanse bedrijven Nippon en Mitsubishi moesten zo’n 75.000 euro compensatie per slachtoffer betalen aan de nabestaanden, aangezien alle hoogbejaarde oud-dwangarbeiders tijdens de rechtszaak overleden. Het Hof legde beslag op aandelen die Nippon in een Zuid-Koreaans bedrijf heeft, maar heeft die nog niet verkocht.

Woedend

Tokio reageerde woedend op de uitspraak. Volgens Japan is het onrecht dat dwangarbeiders is aangedaan opgelost in 1965, toen beide landen de diplomatieke betrekkingen normaliseerden en Tokio 500 miljoen dollar compensatie betaalde voor de koloniale periode. Slachtoffers mogen niet individueel ook nog hun recht gaan halen, aldus Japan.

Japan liet het er dan ook niet bij zitten. Niet alleen weigerde het land de rechterlijke uitspraak te erkennen, ook werd verboden om nog langer gefluoreerd polyimide, fotoresist en waterstoffluoride naar Zuid-Korea uit te voeren. Deze materialen zijn essentieel in de productie van telefoonschermen en geheugenchips. Japan produceert 90 procent van alle polyimide en 70 procent van de waterstoffluoride, waardoor alternatieve bronnen lastig aan te boren zijn.

De exportmaatregelen zijn dan ook specifiek opgesteld om Zuid-Koreaanse bedrijven te schaden en te laten zien dat ze niet zonder de Japanners kunnen. In Zuid-Korea zitten enkele van de grootste producenten van chips, halfgeleiders en smartphone-onderdelen.

Meer sancties

Japan is van plan meer handelssancties in te stellen. Formeel beweert Tokio dat de maatregelen niet te maken hebben met de rechterlijke uitspraak, maar omdat gevreesd wordt dat Zuid-Korea de materialen stiekem doorverkoopt aan Noord-Korea – waar ze ook voor militaire doelen kunnen worden ingezet.

Er is geen bewijs dat zulke verboden export plaatsvindt of gepland wordt.

De getroffen bedrijven leveren onder meer aan Apple, Amazon, Dell, HP, Huawei, Lenovo en het Japanse Sony. „De gevolgen kunnen miljarden klanten wereldwijd treffen”, aldus een Zuid-Koreaanse regeringsfunctionaris tegenover persbureau Reuters. Twee Zuid-Koreaanse bedrijven, Samsung en SK Hynix, leveren ruim 60 procent van de mondiale onderdelen voor geheugenchips. Het conflict kan de prijzen van smartphones opdrijven en de beschikbaarheid van chips doen dalen.

De Zuid-Koreaanse president Moon Jae-in heeft Tokio opgeroepen het exportverbod te staken. Seoul zegt dat de Japanse sancties in strijd zijn met regelgeving van de Wereldhandelsorganisatie (WHO). Seoul zegt een klacht bij de WHO in te dienen.

Onder vuur

Het handelsconflict komt Moon slecht uit. De president ligt in eigen land onder vuur vanwege aanhoudende sociaal-economische problemen, zoals vergrijzing, afkalvende economische groep, torenhoge huizenprijzen en een te grote afhankelijkheid van export. Critici vinden dat Moon zich te veel bezig houdt met de niet vlottende toenadering tot Noord-Korea en ondertussen zijn eigen burgers vergeet.

Veel sterker is in Zuid-Korea de reactie vanuit de bevolking. Veel kleine ondernemers hebben Japanse producten uit de schappen gehaald. Het omzetverlies dat zij hierdoor lijden is volgens hen een klein en waardig offer.

Veel Zuid-Koreanen hebben hun vakanties naar Japan geannuleerd en een populaire Zuid-Koreaanse vlogger verscheurde voor de camera demonstratief zijn vliegticket naar Tokio. Onlangs kwam een Zuid-Koreaanse man om het leven toen hij zich voor het Japanse consulaat in brand stak.

Nationalistisch

Hoe en of het handelsconflict verder gaat, is vooral aan de Japanse premier Shinzo Abe. Sinds zijn aantreden in 2012 vaart de regeringsleider een nationalistische koers, waarin trots op de eigen cultuur, kracht en geschiedenis centraal staan. Excuses aanbieden voor historische misdaden uit een periode die in de Japanse beleving als heroïsch en groots geldt passen daar niet bij.

Ook kent het land een zekere ‘Korea-moeheid’, waarbij het bijna driekwart eeuw na de dekolonisatie vindt dat het eens afgelopen moet zijn met de Koreaanse klachten.