„Door verknoping van ict-systemen vaker forse storingen”
Door een forse telefoonstoring was 112 maandag urenlang onbereikbaar. Bij Albert Heijn weigerden dinsdag kassa’s dienst. Twee cyberdeskundigen blikken terug. „Wen eraan dat we dit soort storingen vaker gaan meemaken.”
De grootschalige KPN-telefoonstoring duurde van half vijf ’s middags tot half acht ’s avonds. Omdat 112 niet bereikbaar was, spoedde de politie zich de straat op. Brandweerlieden hielden bij kazernes de wacht. Minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) wil opheldering van KPN.
Impact had ook een storing dinsdag bij winkels van Albert Heijn. Kassa’s gaven er enige tijd de brui aan. De cyberdeskundigen belichten Bibi van den Berg en Jan Smits aspecten van de calamiteiten van maandag en dinsdag.
Ernstig
Prof. dr. Bibi van den Berg, hoogleraar veiligheid, internet en openbaar bestuur aan de Universiteit Leiden: „Het is buitengewoon ernstig dat 112 niet bereikbaar was. Je zult brand in je huis hebben en eerst naar de brandweer moeten rijden om daar melding van te maken. Maar los daarvan vind ik het opvallend dat er maandag geen olievlekwerking optrad. Door een storing in het ene netwerk kan soms ook uitval in andere systemen of netwerken ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan een stroomstoring die leidt tot uitval van telecommunicatienetwerken en betaalverkeer.
Op zich heeft Nederland een robuust telecomnetwerk. Maar het kan toch misgaan. Misschien wel als gevolg van de hitte van deze dagen. De kans bestaat dat bepaalde onderdelen in de technische infrastructuur niet goed bestand zijn tegen hoge temperaturen. Een menselijke fout is ook mogelijk. Dat bijvoorbeeld een ict-medewerker een software-update verkeerd doorvoert.”
Prof. dr. Jan Smits, hoogleraar recht en techniek aan de TU Eindhoven: „Ik was verrast dat zowel vaste als mobiele telefonie van KPN het niet deed. Nadat in 2012 bij een storing 112 niet bereikbaar was, is afgesproken dat andere telecomaanbieders bij wegvallen van bijvoorbeeld KPN ervoor zouden zorgen dat 112 mobiel bereikbaar blijft. Het is zorgelijk dat dat mechanisme maandag niet in werking trad.”
Rond meldingen van NL Alert ging maandag het nodige mis. De een kreeg naar verluidt geen alarmmeldingen op zijn telefoon, de ander meerdere. Ook zijn meerdere alternatieve noodnummers verspreid. Verder verstuurden de autoriteiten per abuis een 06-nummer van De Telegraaf als alarmnummer.
Van den Berg: „Fouten maken is tijdens een crisis bijna onvermijdelijk, want crises zijn onoverzichtelijk en er is weinig informatie over wat er aan de hand is. Je oefent 100 scenario’s, maar het 101e doet zich voor. Dat er verschillende alternatieve noodnummers werden gecommuniceerd, vind ik niet het ergst. Maar best ernstig is dat niet iedereen een NL Alert kreeg. Zo’n alarmeringsdienst moet betrouwbaar zijn. Net als de klassieke sirene.”
Smits: „Ik bespeurde maandag een volkomen gebrek aan communicatie bij de autoriteiten. Onvergeeflijk dat de overheid een nummer van De Telegraaf rondstuurt.”
Poort
Vrijwel alle vitale processen en systemen in Nederland zijn gedeeltelijk of volledig gedigitaliseerd, waarbij er nauwelijks terugvalopties of analoge alternatieven zijn. Die zorg uitte recent de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).
Van den Berg: „Die zorg is terecht. We beseffen onvoldoende hoe afhankelijk we zijn van nieuwe technologie. Letterlijk alles hangt aan internet. Als dat wegvalt, heeft dat enorme impact. Bij veel bedrijven gaat de poort dan letterlijk niet eens meer open. We kunnen niet meer winkelen; denk aan de kassastoring dinsdag bij Albert Heijn.
Zelfs een korte stroomstoring kan grote gevolgen hebben en ontwrichtend werken. Dat zagen we in september vorig jaar op Schiphol. Noodaggregaten functioneerden niet goed. Letterlijk alle systemen vielen uit. Er konden geen mensen meer de grens over, vluchten werden geannuleerd, inchecken was niet mogelijk, je kon op de luchthaven nog geen kopje koffie betalen.”
Emmer water
Smits: „Verknoping van digitale systemen maakt ons kwetsbaar. Daardoor kan het druppeleffect ontstaan. Een druppel wordt een emmer water en voor je het weet, golft er een zee water door een netwerk. Dat was dinsdag aan de hand bij Albert Heijn. Het was dertig jaar geleden ondenkbaar dat op één moment honderden AH-kassa’s ermee stopten.
Bedenk ook dat het telecomnetwerk de afgelopen decennia enorm is gegroeid. In de tijd zonder internet gebruikte je dagelijks een minuut of negen de telefoon. Nu zijn mensen iedere dag uren in de weer met hun smartphone. Door de aanleg en het updaten van telecomsystemen ontstaat ook het risico op storingen.
Daar komt bij: bij het vroegere staatsbedrijf PTT, voorloper van KPN, was veel technische kennis in huis over de telefoonsystemen. Die expertise is nu uitbesteed aan monteurs van fabrikanten die KPN materiaal leveren. Dat betekent al met al dat het oplossen van storingen lastiger wordt.”
Valt dit soort storingen te voorkomen?
Van den Berg: „We moeten nog meer investeren in deugdelijke systemen waarop we terug kunnen vallen. Experts moeten zoeken naar lekken of kwetsbaarheden in systemen en rekening houden met aanvallen van kwaadwillenden. Minister Grapperhaus zei maandag dat zo’n storing zich niet meer mag voordoen. Ik snap zijn opmerking, maar toch is zijn uitspraak niet realistisch. Gezien de complexiteit van de technologie zullen we eraan moeten wennen dat dit soort storingen zich vaker voordoet.”
Smits: „Risicoloos leven gaat niet. Denk aan het verkeer. Wat voor technologie je ook invoert, verkeersdoden zullen er altijd blijven vallen. Zo zullen we blijvend te maken krijgen met storingen in complexe ict-systemen.”
