Zijn boek ”Gemeenschap en Andersheid. Theologie van de persoon” trekt wereldwijd veel aandacht. Een symposium vrijdag, naar aanleiding van de verschijning van de Nederlandse vertaling (uitg. Skandalon, Middelburg), belichtte vanuit verschillende confessionele tradities het boek dat overhandigd werd aan PKN-synodepreses ds. Saskia van Meggelen en bisschop dr. J. H. J. van den Hende, voorzitter van de rooms-katholieke bisschoppenconferentie.

Wie is deze spraakmakende Zizioulas? Hij is metropoliet van Pergamon en doceerde systematische theologie in Glasgow, Edinburgh en Londen. Hij geldt als een van de meest invloedrijke theologen van onze tijd. Het boek ”Toptheologen. The next generation – theologie aan het begin van de 21e eeuw” noemt er zeven, waaronder Zizioulas en Rowan Williams. Zizioulas staat in de traditie van de orthodoxe theologen uit de twintigste eeuw, maar zocht voortdurend de dialoog met de westerse theologie en filosofie.

Drie-eenheid

Zijn nu vertaalde meesterwerk bevat een poging om vanuit de leer van de Griekse kerkvaders (met name de Cappadociërs) en hun leer van de Drie-eenheid antwoord te geven op allerlei desintegrerende tendensen in de moderne wereld. Het boek biedt een grondige analyse van de kerkvaders en de ontwikkeling van de christologie van Nicea (325) tot Constantinopel (381). De Griekse kerkvaders hebben geleerd dat de Drie-eenheid geen onderwerp is voor academische speculatie, maar alleen in een persoonlijke relatie gekend wordt, zo benadrukt Zizioulas in zijn werk.

De Cappadociërs maakten een onderscheid tussen de natuur en de persoon. De natuur drukt het algemene uit, de persoon het bijzondere. De persoon is daarom iets unieks en onherhaalbaars. Zij is daarom heel anders dan het moderne individu, opgevat als de mens met allerlei eigenschappen, los van gemeenschapsbanden en zonder een persoonlijke relatie tot God.

Het actuele van Zizioulas is dat hij mens en God nauw op elkaar betrekt. Dat geldt wederzijds. God is niet ‘alleen’: Hij is een gemeenschap in Zichzelf, volmaakt één en toch drie Personen. Hij is gericht op de mens om Zijn liefde mee te delen. Zo sluit de hele cirkel bij Zizioulas: de mens is aangelegd op God én God zoekt een relatie met de mens. Cruciaal voor alle kerkvaders is dat het wezen van de mens ligt in het feit dat hij beeld van God is en op Hem is aangelegd. Goddelijke Persoon en menselijke persoon staan in een diepe relatie tot elkaar.

Zizioulas benadrukt in zijn boek de „schepping uit het niets.” Dat staat haaks op de Grieken die een ‘eeuwige’ wereld leren, waarbij er geen wezenlijk onderscheid is tussen God en wereld. Ook bepleit de metropoliet nadrukkelijk de onsterfelijkheid van de ziel, wat hem al tegendraads maakt in de moderne theologie. Zizioulas is verder een pleitbezorger voor oecumenische eenheid. „We leven nu in een cruciale fase van de geschiedenis waarin alle spelers in het debat over de Heilige Geest bereid zijn naar elkaar te luisteren met de meeste welwillendheid en met verlangen naar eenheid.”

Volgens bisschop dr. G. J. N. de Korte kan Zizioulas’ visie op de persoon wellicht een nieuw licht werpen op de verschillen die nog bestaan tussen de protestantse en de Rooms-Katholieke Kerk omtrent ambt en eucharistie. Ds. Van Meggelen drukte het vrijdag zo uit: „Eenheid in verscheidenheid is goed, maar scheuring is zonde. Gemeenschap is belangrijk, maar we hoeven niet allemaal één pot nat te zijn!”