De 69-jarige Brit Andrew Nelson ziet zichzelf als een echte Europeaan. Hij spreekt uiteraard vloeiend Engels, maar kan zich ook goed verstaanbaar maken in het Nederlands, Duits, Frans en Spaans. „Alleen mijn kennis van het Italiaans is een beetje weggezakt. Ik ben er al een poosje niet meer op vakantie geweest.”

Door zijn werk aan de universiteit van Leeds heeft hij altijd veel contacten binnen Europa gehad en bijvoorbeeld een tijd in Wageningen gewoond. Die internationale oriëntatie heeft hij ook zijn kinderen willen meegeven. Zijn dochter woont nu in Parijs. Vanwege zijn enthousiasme voor de EU, was hij zwaar teleurgesteld in de uitslag van het brexitreferendum.

Maar niet alleen de uitkomst van de volksstemming maakt hem kwaad. „Het was de hele brexitcampagne die rond het referendum gevoerd werd. Die was zo racistisch. Ik walg ervan hoe migranten toen werden afgeschilderd. Het leek hier wel de tijd van nazi-Duitsland. Eerst was ik trots op mijn land, maar nu voel ik me verloren. Het is een verdrietige situatie.”

Zijn Joodse achtergrond maakt dat de overeenkomsten die hij ziet extra confronterend zijn. Hij is de zoon van Duitse Joden die tijdens het naziregime naar het Verenigd Koninkrijk (VK) zijn gevlucht. Dat maakte het –zo’n tachtig jaar later– voor hem mogelijk om de Duitse nationaliteit te verkrijgen. Net als honderden andere Britse Joden deed hij na het brexitreferendum met succes een beroep op artikel 116 in de Duitse grondwet. Dat artikel biedt aan de nakomelingen van Duitse Joden die tussen 1933 en 1945 om „politieke, racistische of religieuze redenen” zijn gevlucht, de mogelijkheid om de burgerrechten terug te krijgen.

Chaos

Zijn Duitse nationaliteit maakt het mogelijk om na de brexit toch een Europees burger te blijven. Het liefst blijft hij gewoon in Groot-Brittannië, maar hij ziet zijn dubbele nationaliteit als extra veiligheidsmaatregel, zodat hij zonder moeite kan vertrekken als de politieke situatie escaleert. Ook is zijn nieuwe nationaliteit een signaal naar de Britse overheid dat hij zich niet bij het besluit tot uittreding neerlegt.

Mocht hij de biezen moeten pakken, dan kiest hij liever niet voor Duitland, maar voor België. Hij vindt dat een fijn land en spreekt de talen. Het verkrijgen van het Duitse staatsburgerschap was voor hem simpelweg een makkelijke manier om EU-burger te blijven: er zijn geen toelatingstesten en het aantonen van zijn Duitse afkomst was geen probleem.

Ingewikkelder

Voor niet-Joodse Britten liggen de zaken ingewikkelder. Zo moest Vicky Hampton (38) haar Britse nationaliteit opgeven om een Nederlands paspoort te kunnen krijgen. De Nederlandse overheid heeft moeite met de praktijk van dubbele paspoorten.

Ze woont al sinds 2004 in Amsterdam, de stad waar ze drie jaar eerder als uitwisselingsstudente aan de Universiteit van Amsterdam verliefd op werd. De eerste tien jaar van haar verblijf in Nederland hoefde ze zich geen zorgen te maken over een verblijfsvergunning vanwege het vrije persoonsverkeer binnen de EU. De geruchten van een mogelijke brexit maakten daar in 2015 een einde aan. Na de brexit geldt dat vrije verkeer niet automatisch meer voor Britten in de EU en EU-burgers in het VK.

Na de referendumuitslag wist Hampton het zeker: het wordt tijd om officieel Nederlander te worden. Direct na het referendum in 2016 startte ze de procedure. Dat duurde een jaar, waardoor ze sinds november 2017 in bezit is van een Nederlands paspoort, wat haar behoorlijk wat kostte. De aanvraag in Nederland kostte ongeveer 1000 euro, maar ook voor het opgeven van haar Britse nationaliteit betaalde ze zo’n 460 euro.

In eerste instantie zegt Hampton nuchter dat het opgeven van haar Britse nationaliteit niet al te moeilijk voor haar was en dat ze er niet minder van heeft geslapen. Later komt ze daar op terug. Het verlies van haar Britse paspoort geeft veel onzekerheden. „Mijn ouders en oudere broer wonen in het VK. Wat als één van hen ziek wordt en mijn hulp nodig heeft?” Ze weet niet welke rechten ze dan heeft om langdurig in haar moederland te verblijven en voor ze te zorgen.

Trouwen

Ook voor de Amerikaanse man van Hampton heeft de brexit grote gevolgen. Hij kreeg een visum in Nederland vanwege zijn relatie met een Europese vrouw. Na het referendum zijn ze getrouwd en nu zit hij in het proces om ook Nederlands staatsburger te worden. De brexit was een van de redenen dat het koppel besloot te trouwen. „De wereld wordt steeds minder progressief wat betreft het vrije verkeer van personen en daardoor wordt het huwelijk met een buitenlander nuttiger.” Maar een brexitbruid wil ze zichzelf niet noemen, want „met een samenlevingscontract krijgt een stel dezelfde rechten, daar was dus niet perse een huwelijk voor nodig.”

Wie zichzelf wel een brexitbruid noemt is de Nederlandse Hedwig Hegtermans (56). Zij verhuisde in 2001 naar Groot-Brittannië, omdat ze verliefd was geworden op een Brit. Ze hadden het nooit over trouwen, totdat in 2016 de brexit zich aandiende. „Toen de uitslag van het referendum duidelijk was, zei ik tegen mijn Britse partner: Wij gaan trouwen.”

Dat is voor haar de enige mogelijkheid om een dubbele nationaliteit te krijgen. De Nederlandse overheid staat een dubbele nationaliteit namelijk wel toe bij een huwelijk met een buitenlandse partner.

Hegtermans wilde haar Nederlandse nationaliteit niet opgeven. Zelfs nu ze al bijna achttien jaar in het VK woont, voelt ze zich nog steeds Nederlander. Dat wil ze ook om praktische redenen niet opgeven. Ze wil de mogelijkheid open houden om terug naar Nederland te gaan. „Het voelt vreselijk dat ik dan na de brexit niet naar mijn eigen land terug zou kunnen.”

Verhuizen

Mogelijk biedt het huwelijk voor haar een uitkomst, maar ze beseft dat dit voor vele EU-burgers in het VK niet haalbaar is. Veel EU-burgers kiezen er daarom volgens Hegtermans voor om terug te gaan naar hun thuisland of om naar een andere EU-lidstaat te verhuizen.

Ze noemt hen de échte slachtoffers van de brexit, want ze mochten zelf niet stemmen. „Daarnaast mochten Britse burgers die al langer dan vijftien jaar in het buitenland verbleven niet stemmen, terwijl zij in feite het hardst worden getroffen door een brexit.”

De toekomst is ook voor Hegtermans nog steeds onzeker. Ze kan pas na de brexit van 29 maart beginnen aan het lange proces naar een Brits paspoort. Stap één is de aanvraag voor een ”settled status”, letterlijk een afgehandelde status. Het bemachtigen daarvan is noodzakelijk om na de brexit voor een langere periode in het VK te kunnen verblijven en het proces van Britse naturalisatie te kunnen starten.

De status wordt toegekend als een Europese burger kan aantonen dat hij of zij al langer dan vijf jaar in het VK verblijft. Dat is bijvoorbeeld gemakkelijk te controleren aan de hand van een registratie bij de belastingdienst. Maar dan moet je wel in het land werken, en dat is bij Hegtermans niet het geval. Alle overige registraties staan op naam van haar man. Als het haar niet lukt om te bewijzen dat ze al langer dan vijf jaar in het land woont, dan is er een kans dat ze alsnog het land moet verlaten.

Hier willen Britten het liefste naar toe

Sinds het in 2016 gehouden brexitreferendum, doen duizenden Britten een aanvraag voor een paspoort van een ander EU-land. Favoriet is Duitsland, dat in 2017 aan bijna 7500 Britten een paspoort toekende. In 2016 waren dat er nog zo’n 2700, in het jaar daarvoor nog geen 600. De cijfers van 2018 zijn nog niet bekendgemaakt.

De tweede in de top vijf is Frankrijk. Daar kregen in 2017 zeker 1500 Britten een paspoort. In 2016 was dat nog niet eens een derde.

In België, de derde op de lijst, kregen in 2016 zo’n 500 Britse burgers de Belgische nationaliteit: meer dan in Frankrijk. Maar in 2017 kregen zo’n 1400 Britten een Belgisch paspoort, net iets minder dan in Frankrijk.

In Nederland, vierde, is het aantal toegekende paspoorten tussen 2016 en 2017 verdubbeld. In 2016 kregen 630 Britten de Nederlandse nationaliteit, terwijl dit er in 2017 1240 waren.

Zweden komt in de top vijf als laatste. Daar kregen in 2017 meer dan 1200 Britten een Zweeds paspoort.

Op afstand volgt op nummer zes Ierland, waar in 2017 bijna 530 Britten een paspoort kregen. Het aantal aanvragen ligt daar veel hoger. Zo deden in 2018 100.000 Britten in Ierland een verzoek tot naturalisatie. In 2017 waren dat er 81.000 en in het jaar van de volksstemming 46.000, meldde de Britse krant The Guardian vorige week.

Dubbele nationaliteit

Het aanstaande vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie heeft in Nederland stof doen opwaaien over de mogelijkheid van een dubbele nationaliteit voor zowel Nederlandse burgers als aanvragers van de Nederlandse nationaliteit.

Op dit moment is het in Nederland maar voor een beperkte groep mensen toegestaan een dubbele nationaliteit te bezitten.

Het kan bijvoorbeeld wanneer het niet mogelijk is om in het thuisland de nationaliteit in te leveren. Zoals in Argentinië, waardoor koningin Máxima een dubbele nationaliteit heeft.

De Europese non-profitorganisatie the3million pleitte in december tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer voor een aanpassing van de regels om de „slachtoffers van brexit” tegemoet te komen. De organisatie kon niet op de steun van de Kamerleden rekenen.

Premier Rutte gaf al in 2017 aan dat het tegengaan van de dubbele nationaliteit belangrijk is voor het kabinet. „Het bezit van de nationaliteit is altijd verbonden met het bestaan van een feitelijke en daadwerkelijke band met een bepaald land. Als er op een gegeven moment geen sprake meer is van een band met Nederland, of de band met een andere land is groter geworden dan de band met Nederland, dan komt er een moment waarop de Nederlandse nationaliteit vervalt.”