Op papier is het staatsbestuur in Amerika prima geregeld. Amerikanen krijgen het ook met de paplepel ingegoten: er is een scheiding der machten en die zijn onafhankelijk van elkaar. Tegelijk houden deze drie, de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht, elkaar in evenwicht.

Als het gaat om de bemensing van de rechterlijke macht, draagt de president kandidaten voor. Hun benoeming moet door de Senaat worden goedgekeurd. Heeft iemand eenmaal zijn plaats op een rechterstoel ingenomen, dan kan hij daar de rest van zijn leven blijven zitten. Wanneer een president voldoende steun in de Senaat heeft, kan hij met de benoeming van rechters voor lange tijd zijn stempel zetten op de rechtspraak.

In de achterliggende twee jaar heeft president Trump bij een fors deel van zijn kiezers waardering gekregen omdat hij een groot aantal rechters heeft benoemd van wie bekend is dat ze conservatief zijn in hun opvattingen. Meest in het oog springend was de benoeming van twee nieuwe leden van het federale hooggerechtshof: Neil Gorsuch en Brett Kavanaugh.

Stille revolutie

Maar niet alleen voor het hoogste rechtscollege in de VS benoemde Trump rechters, ook voor lagere rechtbanken, zoals de dertien federale hoven van beroep en de 95 federale rechtbanken. Naar verwachting zal Trump tijdens deze ambtsperiode in totaal een kleine 300 juristen moeten voordragen.

Voor de selectie van de kandidaten werkt het Witte Huis geregeld samen met de Federalist Society en de Heritage Foundation. Die eerste groepering staat een strikte lezing van de grondwet voor, in de geest van de 18e-eeuwse Founding Fathers. De tweede denktank is een van de invloedrijkste verdedigers van een gedereguleerde vrijemarkteconomie.

De tegenstanders van Trump spreken van een stille revolutie, waardoor tot in lengte van jaren de rechtspraak een sterk conservatief stempel zal dragen. En daar zit een kern van waarheid in. Sympathisanten van de huidige president zijn er juist dankbaar voor. Zij ergerden zich al jaren aan de vaak progressieve uitspraken van rechters

Opperrechter John Roberts heeft deze week in een felle reactie richting de president benadrukt dat er binnen de rechtspraak geen sprake kan zijn van Trump-, Obama-, Bush- of Clinton-rechters. Hij benadrukte dat de VS een onafhankelijke rechterlijke macht hebben. „En dat is iets waarvoor we allemaal dankbaar moeten zijn.”

Aanleiding voor de scherpe stellingname was dat Trump deze week Jon Tigar een „Obama-rechter” had genoemd. Tigar had dinsdag bepaald dat de regering-Trump voorlopig geen immigranten mag weren die vanuit het zuiden illegaal de Verenigde Staten binnenkomen. De president verweet rechter Tigar vooringenomenheid. En dat nam Robert op zijn beurt niet.

Een dergelijke confrontatie tussen de president en een opperrechter is op zich al heel ongebruikelijk in Amerika. Curieuze bijkomstigheid is dat Roberts zelf als conservatief bekend staat.

Commentatoren in de VS wijzen erop dat Trumps uithaal naar rechter Tigar voor Roberts, de voorzitter van het federale hooggerechtshof, waarschijnlijk de druppel was die de emmer deed overlopen. Het is namelijk niet de eerste keer dat Trump zich zeer kritisch over rechters uitlaat. Vooral degenen die zijn immigratieplannen dwarsbomen, neemt hij onder vuur. Onder meer in Hawaiï, Californië en Washington haalden rechters een streep door het inreisverbod. Trump noemde een van deze federale rechters een „zogenaamde rechter.”

Ook na het afkeuren van een ander decreet rondom de aanpak van illegale immigranten opende het Witte Huis de aanval op een rechter in San Francisco. „Dit foutieve oordeel (…) is weer een voorbeeld van de overdreven invloed van een enkele, niet gekozen rechter.”

Demoraliserend

Opperrechter Roberts gruwt van dit soort presidentiële reacties. En hij staat niet alleen. Neil Gorsuch steunt hem. Hij zei dat dergelijke laatdunkende en kritische opmerkingen van de president „demoraliserend zijn en de rechtsstaat ondermijnen.” Gorsuch: „Als de president geen respect toont voor de rechterlijke macht, dan dreigt chaos of dictatuur.”

In een reactie op Twitter hield Trump vol dat er in de VS wel degelijk Obama-rechters zijn. „Die hebben een heel andere kijk op de zaken dan degenen die voor de veiligheid moeten zorgen.”

Critici van opperrechter Roberts zeggen dat het hem vanwege zijn hoge positie binnen het rechtsapparaat niet past uitspraken te doen over politieke statements van de president. Bovendien wijzen ze er op dat Roberts in 2010 zweeg toen president Obama kritiek had op een uitspraak van het hooggerechtshof dat buitenlandse bedrijven aan politieke actiegroepen in de VS grote giften mogen geven.