Uniek is het niet dat ziekenhuizen failliet gaan, wel zeldzaam. In 2013 bleek bijvoorbeeld het Ruwaard van Putten Ziekenhuis in Spijkenisse bankroet en een jaar later De Sionsberg in Dokkum. Wat niet eerder gebeurde, is dat er meerdere ziekenhuizen van deze omvang tegelijkertijd ten onder dreigen te gaan.

Als enige ziekenhuizen in Nederland zijn MC Slotervaart en de IJsselmeerziekenhuizen in handen van een commerciële eigenaar. Zorgondernemer Loek Winter kocht in 2008 de failliete ziekenhuizen in Flevoland; vijf jaar later het Amsterdamse ziekenhuis. „Een profeet van het vrije ondernemerschap in de zorg”, typeert Richard Janssen, hoogleraar zorgeconomie aan de universiteit van Tilburg en de Erasmus Universiteit, de eigenaar. „Hij liet graag zien hoe doelmatig en efficiënt zijn ziekenhuizen werkten, beter dan andere. Winter was graag de luis in de pels.”

Lees ook

MC Slotervaart failliet verklaard

Geen goed idee dus, zo’n commerciële eigenaar?

Dat is te kort door de bocht, vindt Janssen. „Commerciële ketens in landen als Duitsland, Zweden en België –die Winter zelf graag als voorbeeld nam– doen het vaak goed. Dit is de enige casus die we kennen in Nederland. Omdat de jaarrekening niet openbaar is, weten we niet waarom Winters experiment niet is geslaagd. Zijn zakelijke netwerk speelde een grote rol: hij zette in op outsourcing, waarbij bijvoorbeeld de hele salarisadministratie en facturering werd ondergebracht bij derde partijen.

We kunnen dus alleen concluderen dat het hém niet is gelukt om er een gezonde organisatie van te maken. Dat is vooral heel vervelend voor de patiënten en het personeel, voor wie de toekomst nu onzeker is.”

Wat gebeurt er nu het faillissement een feit is?

Het failliet verklaarde ziekenhuis in Spijkenisse werd overgenomen door Maasstad, Ikazia en het Van Weel-Bethesda. „Het zou zomaar kunnen dat dit nu weer gebeurt”, denkt Janssen. „De curator zoekt een oplossing die geld moet opbrengen om de schuldeisers tegemoet te komen. Een waarschijnlijk scenario is dat andere ziekenhuizen delen overnemen. Alleen wat nodig is, blijft dan bestaan. Wellicht is er een partij geïnteresseerd in de gebouwen en de ander in het personeel en de zorgactiviteiten.

Een goed voorbeeld daarvan is de Utrechtse verslavingsinstelling Victas, die failliet ging omdat ze een veel te duur gebouw had. De Amsterdamse stichting Arkin nam de activiteiten en een deel van de medewerkers over. Het gebouw kwam in handen van de Rabobank.”

Zijn de noodlijdende ziekenhuizen nog te redden?

„We zitten al in de eindfase. Wel is de kans groot dat de curator verkent hoe de ziekenhuizen een doorstart kunnen maken. Dat is ook voor patiënten en personeel aantrekkelijk, maar eveneens voor de schuldeisers. Ik verwacht niet dat de overheid bijspringt. Dat zou een uitzondering op de regel vormen.”

Aanleiding voor het faillissement is dat zorgverzekeraars de geldkraan dichtdraaiden. Hoe verstandig was dat besluit?

„Ik vermoed dat er allerlei oplossingen zijn gezocht waarvan wij het fijne niet weten. Dit is een vorm van escalatie. De verzekeraars weten heus wel dat ze een risico nemen. Ik kan hun keuze wel volgen: er is tijd genoeg geweest. Het alternatief was om de periode van onzekerheid te verlengen, zonder bij voorbaat perspectief te hebben op een goede oplossing. Dat is niet wenselijk, voor niemand.”

De verzekeraars weigerden een voorstel om MC Slotervaart binnen een halfjaar te sluiten. Dan kon dat gecontroleerd gebeuren, in plaats van halsoverkop.

„Zo’n voorstel klinkt redelijk. Maar ik geloof niet dat het Zilveren Kruis over één nacht ijs is gegaan. Zonder vertrouwen in elkaar is ook een ogenschijnlijk redelijke oplossing niet haalbaar. Blijkbaar was dat vertrouwen er niet meer en heeft Winter dat niet kunnen herstellen. Dit is een uitzonderlijke situatie met een lange aanloop. Nu is de fase van het eindspel aangebroken.”

Ligt er niet te veel macht bij zorgverzekeraars?

„Ik zou niet weten waarom. Je ziet dat verzekeraars niet eindeloos bereid zijn om partijen te helpen die hun organisatie niet op orde hebben. Dat is maar goed ook, want zij werken met ons premiegeld. En dat is niet bedoeld om koste wat het kost instellingen in de lucht houden. Zo had MC Slotervaart te maken met overcapaciteit. Sowieso kunnen we in Nederland met minder bedden toe. De langetermijntrend –ook in andere landen– is dat mensen steeds korter in het ziekenhuis liggen. Revalideren doe je thuis. Verpleeghuizen nemen een deel van deze zorg over.”

Kunnen de verzekeraars straks nog wel aan hun wettelijke zorgplicht voldoen? Zij moeten zorgen dat mensen binnen 45 minuten toegang hebben tot alle zorg uit het basispakket.

„Er is geen reden om te veronderstellen dat dit onhaalbaar is. Verzekeraars voelen zich daar zeker verantwoordelijk voor. Dat zijn ze verplicht aan hun verzekerden. Daar is zeker al over nagedacht is, want je laat dit pas in de eindfase terechtkomen als je weet dat er alternatieven zijn.”