De vijfde Europese conferentie over het neocalvinisme raakt volop aan actuele discussies over Europa versus individuele naties, populisme, de relatie tussen kerk en staat, de vluchtelingencrisis en de islam. Welke bijdrage kan het gedachtegoed van Kuyper (1837-1920) en zijn evenknie Herman Bavinck (1854-1921) hieraan leveren? In twee dagen tijd staan er in Leuven vijftien lezingen op het programma. Van de 30 à 35 deelnemers komt ongeveer de helft uit de Verenigde Staten.

Het Europa van de neocalvinistische voormannen was weliswaar nog doortrokken van het christendom, maar tegelijk vertoonden zich de eerste scheurtjes van de secularisatie. „Dat onderkenden zij”, zegt prof. Harinck, organisator van de conferentie en onder meer hoogleraar geschiedenis van het neocalvinisme aan de Vrije Universiteit Amsterdam. „De vraag hoe christenen zich dienen op te stellen in een samenleving die hun niet meer eigen is, hadden zij dus ook.”

Het antwoord van Kuyper op de beginnende secularisatie was niet dat hij zich uit de samenleving terugtrok, maar dat hij ging nadenken over hoe christenen daarin moeten optreden. „Er moest ruimte zijn voor het christelijk standpunt, maar ook voor ander standpunten. Hij wilde de samenleving niet opgeven. In Nederland volgen we dat recept nog steeds, al staat dat onder druk.”

Hoe zou Kuyper gereageerd hebben op het opkomende populisme?

„Niet per se negatief. Hem is ook populisme verweten. Hij heeft altijd oog gehad voor wat er leefde onder het volk en zocht daar ook erkenning voor, bijvoorbeeld waar het ging om het christelijk onderwijs. Ook nu is er een stroming in Nederland en Europa die zich niet herkent in de politieke cultuur en die in opstand komt. Je kunt je voorstellen dat sommige mensen met tegenargumenten komen, hoewel die niet altijd gepolijst en misschien niet altijd legitiem zijn.”

Populisme staat haaks op Bijbelse waarden?

„Natuurlijk heb je allerlei soorten populisme. Vreemdelingenhaat is niet te rijmen met Bijbelse waarden. Het gevoel van eigenheid waarnaar mensen op zoek zijn, kun je echter wel degelijk met de Bijbel verbinden. Natie is een woord dat in de Nederlandse Bijbelvertalingen voorkomt en een gegeven waarmee de Bijbel rekent. In het nieuwe Jeruzalem zullen mensen zijn uit alle naties. Er zijn variaties en die tellen als zodanig mee. Wie een Fransman of Italiaan ontmoet, beseft: ik ben een Nederlander, geen wereldburger. Mensen hebben weleens het gevoel dat die werkelijkheid wordt miskend.”

Hoe ziet u dat persoonlijk?

„Ik denk dat die gevoelens reëel zijn, die moet je honoreren. Dat Duitsland discussieert over de vraag wie er nu eigenlijk een Duitser is, vind ik legitiem als je zo veel vreemdelingen om je heen hebt. Ik geloof niet dat de natiestaat voorbij is. Dat is veel te idealistisch gedacht. De vraag is: Hoe moet het dan? En wat doe je met het gegeven dat we in het christelijk geloof alle verschillen overstijgen?

Hoewel: er zijn Joden en Grieken. En er zijn nationale kerken, die allemaal hun eigen taal spreken. In de neocalvinistische visie staat het nationale niet voorop, maar het wordt ook niet uitgewist.”