Maimonides wordt in het jaar 1135 in Cordoba geboren. De stad staat dan onder islamitisch bestuur. Zoals in veel Zuid-Spaanse steden is er in die tijd veelvuldig intellectueel contact tussen Joden, moslims en christenen. Maimonides krijgt al heel jong les van zijn vader in Joodse studies. Als kind is hij al een wetenschapper.

Naar Egypte

De tolerantie verandert met de komst van de Almoheden, fanatieke moslims uit Noord-Afrika. Joden en christenen in Cordoba krijgen de keus zich te bekeren tot de islam of de stad te verlaten. De familie van Maimonides kiest voor het laatste. Ze zwerven –soms vermomd als moslim– door Zuid-Spanje en Marokko en strijken uiteindelijk neer bij de Egyptische stad Caïro.

Hier bestudeert Maimonides naar hartenlust religieuze en wetenschappelijke boeken. Broer David verdient intussen de kost voor de hele familie. Als David, handelaar in edelstenen, bij een scheepsramp verdrinkt moet Maimonides zelf aan de bak om geld te verdienen voor zijn gezin en dat van zijn broer.

Lijfarts

Zijn grote deskundigheid als geneesheer en zijn vele publicaties op medisch gebied maken Maimonides beroemd. Uiteindelijk neemt de islamitische sultan hem als lijfarts in dienst. Daarnaast wordt hij hoofd van het rabbinaat van Caïro en de hele regio.

Een van Maimonides’ bekendste boeken is de ”Wegwijzer voor de verdwaalden”. Hierin richt de rabbijn zich tot intellectuelen die twijfelen aan de waarheid van de Joodse wetten: hij slaat een brug tussen geloof en wetenschap. Ook schrijft hij veel bemoedigende brieven aan Joden die zuchten onder het leed van gedwongen bekeringen tot de islam. In het jaar 1204 overlijdt Maimonides, 69 jaar oud. Zijn zoon Avraham volgt hem op als lijfarts van de sultan.

Ruïne

Het pleintje met het standbeeld van Maimonides in het Zuid-Spaanse Cordoba heet nu Tiberiasplein. In de voormalige Joodse wijk appelleren namen van hotels en restaurants aan het Joodse verleden van de stad.

Vlak bij het standbeeld trekt de gerestaureerde ruïne van een synagoge veel toeristische belangstelling. Het is een van de drie ruïnes van synagogen in Spanje die de totale verdrijving van de Joden in 1492 en de verwoesting van hun bedehuizen hebben overleefd. Een deel van de verdreven Spaanse en Portugese Joden kwam uiteindelijk in Amsterdam, op Curaçao en in Suriname terecht.

Ezel

De drukte in Cordoba valt in het niet bij die in het Israëlische Tiberias, waar zich het legendarische graf van Maimonides bevindt. Maimonides werd namelijk begraven aan het Meer van Tiberias. Deze stad staat symbool voor Joodse wetenschap en geneeskunde. Hoe de stoffelijke resten van de rabbijn er terecht zijn gekomen, is niet duidelijk. Er is een legende die beweert dat men in Noord-Afrika zijn lijkkist op een ezel heeft gebonden en die eenvoudigweg opdroeg naar Tiberias te lopen.

Er zijn meer legendes rond Maimonides. Zo zou er van zijn botten een geneeskrachtige werking zijn uitgegaan. Ook bestaat er een verhaal dat zijn lichaam in Egypte werd opgegraven voor de herbegrafenis in Tiberias. Bij deze operatie bleef per ongeluk een teen van de rabbijn achter. Weer later droomde iemand dat de teen toch nog in Tiberias terechtkwam.

Kunstwerk

Eeuwenlang lag Maimonides’ graf er onopvallend bij. In 1920 kocht de rijke rabbijn Ya’akov Moshe Toledano de grond. Archeologen ontdekten bij opgravingen in 1955 meer graven. Ultraorthodoxe Joden demonstreerden heftig tegen de opgravingen: die zouden de grafrust verstoren. Onduidelijk bleef daarom of de resten van de beroemde rabbijn ook echt in dit graf liggen en of er echt een teen ontbreekt.

In 1985 trok het gezin van Reuven en Penina Cohen Eliasuf, rijke Venezolaanse Joden uit Caracas, de portemonnee voor een fraaie tombe. Maar het kon nóg mooier: in 2017 verrees een waar mausoleum met een opvallend kunstwerk op het dak, alles ter ere van Maimonides en een paar andere vooraanstaande rabbijnen: Yochanan ben Zakai (geboren in het jaar 30) en Isaiah Horowitz (geboren in 1555). Bijna twintig eeuwen historie! Voor deze laatste ingrijpende vernieuwing en uitbreiding van het mausoleum doneerde de Joodse Alberto en Sharon Cojab uit Mexico.

Trekpleister

De tombe van Maimonides is een ware toeristische trekpleister en voor Joden een van de belangrijkste religieuze plaatsen in Israël. Al vroeg in de ochtend is het een komen en gaan van orthodoxe Joden: mannen en vrouwen van vooral Oost-Europese afkomst bewijzen de van oorsprong Spaanse rabbijn eer. Vrome Joden wassen bij het binnentreden hun handen, mannelijke toeristen moeten een keppeltje op doen. De halfronde graftombe bevindt zich precies op de scheidslijn van de afgescheiden mannen- en vrouwenruimte. In beide ruimtes bevindt zich zo de helft van het graf.

In de Israëlische havenstad Haifa is het grote ziekenhuis naar Maimonides vernoemd. Ook de enige Joodse scholengemeenschap in Nederland, in Amsterdam, draagt zijn naam.

De bijnaam van rabbi Moshe Ben Maimon, internationaal, is Rambam. In plat Amsterdams bestaat nog altijd een milde verwensing: „Krijg de rambam!”