De verandering heeft te maken met invloeden van de buitenwereld op de haredim (ultraorthodoxe Joden), die in het verleden zo geïsoleerd mogelijk leefden. Steeds meer haredim zijn om economische redenen gedwongen werk te zoeken. Dan is er de invloed van de sociale media. Haredische vrouwen op de universiteit zijn ook niet meer ongewoon. En die buitenwereld inspireert.

Bij dat alles blijven de grenzen van kracht. Het komt er allemaal op neer zo weinig mogelijk van de huid te tonen. Mannen dragen zwarte jassen of pakken. De overhemden zijn wit, al tonen de stropdassen variaties. Grijze of donkerblauwe pakken mogen in de wat minder strikte kringen ook.

Ook bij de vrouwen gelden restricties. Het tonen van eigen haar in het openbaar is getrouwde vrouwen niet toegestaan. Afhankelijk van de stroming waartoe ze behoren, dragen ze een pruik, een hoofddoek of een ander hoofddeksel.

Lippenstift

Verder geldt voor de vrouwen dat de mouwen lang genoeg moeten zijn om de ellebogen te bedekken en dat de rokken tot over de knieën reiken. Maar al te lange rokken, die op de schoenen hangen, mogen in sommige kringen ook weer niet. Juwelen zijn toegestaan, en sinds een paar jaar mag lippenstift eveneens.

De scheiding tussen mannen en vrouwen blijft onverminderd van kracht. Jongens en meisjes gaan naar aparte scholen. Mannen kijken vrouwen, als het goed is, niet of zo weinig mogelijk aan. Onlangs was zelfs een vlucht van de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al vertraagd omdat vier haredische mannen niet naast een vrouw wilden plaatsnemen.

In de stadsbussen in Jeruzalem zijn er ruzies om de zitplaatsen geweest. De zaak liep zelfs zo hoog op dat het hooggerechtshof er een uitspraak over heeft gedaan: iedereen mag zitten waar hij of zij wil, en niemand mag een ander dwingen ergens anders plaats te nemen. Dat neemt niet weg dat in sommige buslijnen in Jeruzalem mannen nog steeds voorin zitten en de vrouwen achterin.

Maar ook al mijden beide geslachten elkaar buiten het gezin, het is belangrijk om er piekfijn uit te zien. Dat geldt met name voor de haredische meisjes voordat ze tussen hun 17e en hun 21e trouwen. „Ze liggen drie tot vijf jaar lang onder een vergrootglas”, zegt modedeskundige dr. Sima Zalcberg Block. „Niet alleen bij de potentiële bruidegom, maar ook bij de moeders. Voordat man en vrouw besluiten te trouwen, hebben ze een halfuur tot een uur de tijd om kennis te maken. Het is dus heel belangrijk hoe een meisje eruitziet.”

Donaties

De haredim geven daarom veel geld uit aan mode, ook al zijn de gemiddelde maandsalarissen met 1500 euro in vergelijking met die van andere Israëliërs aan de lage kant. Daar staat tegenover dat ze geen geld uitgeven aan wereldse boeken, cultuur of opleidingen. Sommige families zitten goed in de slappe was. Dat geldt bijvoorbeeld onder de Satmar-chassidim, die donaties krijgen uit het buitenland.

Dat heeft allemaal geleid tot een wereld waarin modeontwerpers zorgen voor winkels vol met mooie kleding met fraaie patronen en heldere kleuren. De winkels zijn te vinden in steden en wijken waar veel ultraorthodoxen wonen, zoals in Jeruzalem en Bnei Brak. En dan zijn er de onlineshops.

Een reactie op deze moderniteit kon niet uitblijven. Nu de moderne wereld de garderobes beïnvloedt, eisen sommigen strengere kledingvoorschriften. Voorstanders van striktere normen zeggen dat vrouwen alleen donkere kleding mogen dragen. Voor anderen gaat ook dat nog niet ver genoeg. Voor hen is de term ”Joodse taliban” uitgevonden. De vrouwen lopen helemaal in het zwart, met rokken tot op de grond en zelfs met bedekt gezicht.

Maar haredim hebben ook kritiek op deze overdreven reactie, hoe ultrazedig het allemaal ook mag lijken. Zij zien het als een manier om aandacht te trekken.

„De meisjes wennen snel aan de pruik”

De reden waarom Hani Dobkin vier jaar geleden haar Haredi Styling School opende, is dat er geen modevakscholen waren in Israël waar haredische vrouwen naartoe konden gaan. De bestaande opleidingen voldeden niet aan hun morele eisen.

„Vrouwen houden ervan om zich mooi aan te kleden”, zegt ze op de 22e verdieping van een torenflat in Bnei Brak, waar haar school gevestigd is. „Er was potentieel. Ook financieel.”

Inmiddels zitten er tachtig studentes op haar school. Ze zijn uit het hele land afkomstig. Het gaat om vrouwen die op jonge leeftijd trouwden en jarenlang bezig waren de kinderen groot te brengen.

Nu de kinderen ouder zijn, vragen ze zich af hoe het verder moet. Maar er is iets wat ze hebben geleerd op de meisjesschool en wat ze de afgelopen jaren hebben toegepast: kleding maken of verstellen. Aangezien ze van mode houden, is er alle reden om zich op dit gebied verder te ontwikkelen.

„Mode is belangrijk in de haredische wereld”, zegt Dobkin, styliste en moeder van vijf kinderen. „Op een bruiloft zul je nooit iemand rond zien lopen in een spijkerbroek of een T-shirt. De gezinnen zijn heel groot en er zijn dus veel kleren nodig. Niet alleen voor de trouwerij, maar ook voor de zeven dagen met zegeningen daarna. Elke dag moeten ze wat anders aan.”

Badmode

Op een groot scherm laat ze een aantal foto’s zien. De kinderen van het echtpaar –soms lopen de aantallen tot zestien op– dragen soms allemaal dezelfde kleding, zij het in verschillende maten. In dat geval kan het zijn dat de moeder stof gekocht heeft waarvan ze voor alle kinderen in het gezin kleren maakt.

De haredische badmode wijkt sterk af van de bekende bikini of het badpak, zo blijkt uit een foto van een dame die aan het water zit in een blouse en een rok.

Aan de muur hangen voorbeelden van hoe het kan. Een familie die met belangstelling wordt gevolgd in deze kringen is het Britse koningshuis. De leden zijn formeel en ingetogen gekleed, maar mooi.

Modeontwerpers moeten moeite om hun producten onder de aandacht te brengen. In de haredische krant mogen geen foto’s van vrouwen staan. De marketing en de verkoop moeten dus via internet plaatshebben. De klanten zijn namelijk wel online.

Instagram

Miri Beillin is met meer dan 64.000 volgers op Instagram een beroemde ontwerpster. Ze omschrijft zichzelf op het sociale netwerk als „echtgenote, moeder, styliste, persoonlijke shopper en garderobeconsulent.”

Ze begon acht jaar geleden met lesgeven op een niet-orthodoxe school. Beillin vond het heel mooi om de studenten haar denkbeelden over zedigheid door te geven en de vraag op te werpen wat dat met kleding te maken heeft. Ze zag dat Hani Dobkin haar begreep en geeft nu les op de school.

De ontwerpster is ervan overtuigd dat de juiste kleding vrouwen er heel goed kan laten uitzien. „We voelen ons goed als we er goed uitzien. Dat is het basisidee. Het innerlijk, de emoties, hebben te maken met hoe we ons kleden. Mensen beoordelen ons ook op onze kleding.”

„Als een vrouw wil dat er naar haar geluisterd wordt, dan moet ze er netjes uitzien”, vervolgt Beillin. „De vrouw die zedig en elegant gekleed is op een plek waar andere vrouwen niet zo gekleed zijn, krijgt meer respect dan andere vrouwen. Dat heeft niets met religie te maken. Ingetogen kleding roept waardering op. Ik geloof dat een vrouw die zichzelf respecteert de noodzaak voelt om zichzelf te bedekken.

Religie en orthodoxie zeggen nergens dat een vrouw verondersteld wordt niet mooi te zijn. Integendeel. We lezen van Sara, Rebekka en koningin Esther dat ze mooi waren.”

Sabbat

Bij de sabbat hoort speciale kleding. „De hogepriester verkleedde zich voordat hij de heilige ruimte binnenging”, zegt Beillin. „Dat laat zien dat als je jezelf speciaal wilt voelen, je speciale kleding nodig hebt. Op de sabbat dragen we heel mooie kleding wanneer we als gezin bijeen zijn voor de maaltijd. Dat geeft een goed en verheven gevoel.

Voor sommigen klinkt het misschien raar, maar ik houd er ook van om mij mooi te kleden voor mijn man. Ik ontmoette hem toen ik zeventien was. We zijn nu twintig jaar bij elkaar. Elke keer als we uitgaan, of als ik mij mooi kleed, voel ik me zo speciaal dat hij kijkt naar wie ik ben. Ik wil niet dat hij naar iemand anders kijkt.”

Vrouwen in het modevak

Bracha Keynan maakt al dertig jaar pruiken. „Ik vind het een mooi vak”, zegt ze in haar pruikenmakerij in de ultraorthodoxe stad Bnei Brak.

Het begon allemaal toen ze na haar militaire dienst door de Verenigde Staten reisde en daar in contact kwam met mensen van de pruikenindustrie. Ze ging er aan het werk en leerde het vak. Toen ze in Israël terugkwam, bleek er een goede boterham mee te verdienen.

„De dag nadat de haredische vrouw trouwt, moet ze haar hoofd bedekken. Dat onderscheidt haar van ongehuwde vrouwen. Ze geloven dat het niet zedig is om blootshoofds rond te lopen.

Onder de haredim zijn veel stromingen. Sommige geloven dat ze een pruik moeten opzetten, anderen dragen een hoed. Het punt is dat het hoofd bedekt moet zijn. Er is ook een groep die zegt: Een pruik mag niet, want het is een leugen. De pruiken vandaag lijken op echt haar. Dat is een discussie tussen de gemeenschappen.

Gewoonlijk hebben de vrouwen ten minste twee pruiken: één voor door de week, en één voor de sabbat en speciale gelegenheden als trouwerijen. Als ze de pruik elke dag draagt, gaat die vier tot vijf jaar mee. Maar ze moet elke maand terugkomen om de pruik te laten wassen.”

Kosten

Aan de deur hangt een kasjroetcertificaat. Dat betekent dat de winkel rabbinale goedkeuring heeft. Aan de muur hangen pruiken in rijen en er staan mallen waarop de pruiken kunnen worden uitgestald.

De pruiken kosten rond de 250 euro als ze gemaakt zijn van synthetisch materiaal. Zijn ze van natuurlijk haar vervaardigd, dan kan de prijs oplopen tot 1000 euro of meer.

Keynan zegt dat het haar uit verschillende landen komt. Het is echter wel belangrijk haar uit India te vermijden, want de haren kunnen afgeschoren zijn tijdens een religieuze ceremonie.

Dun haar is tegenwoordig in de mode. Daarom importeert haar bedrijf uit Europa, want de haren van Europeanen zijn dunner dan die van de Aziaten. Lange kapsels zijn momenteel erg in trek, met steil haar rond het hoofd en krullen op de schouders. Maar dat geldt niet voor iedereen. Sommigen beschouwen pruiken met lange haren als onvoldoende ingetogen.

„Elke vrouw doet wat de halacha (Joodse wet, AM) zegt, wat haar rabbijn zegt en wat haar echtgenoot zegt”, weet de pruikenmaakster uit ervaring. Maar dat zijn niet de enige invloeden. De smaken veranderen. „De vrouwen zijn actief op Instagram en Facebook en zien wat in de wereld de mode is.”

Ze zegt dat de klanten de haren onder de pruiken niet afscheren, al worden die soms wel bijgeknipt om de pruik beter te laten passen. Een vrouw die blond haar van zichzelf heeft neemt een blonde pruik, wie van nature donker is een donkerkleurige. Is iemand de kleur zat, dan kan er wat worden bijgekleurd. Witte pruiken maakt Keynan echter niet. „Alle haredische vrouwen blijven jong”, grapt ze.

De ervaring heeft haar geleerd dat meisjes het vaak prachtig vinden om voor het eerst een pruik op te krijgen. Dat is zeker het geval als ze niet zulk mooi haar hebben. „Als ze wel mooi haar hebben, zijn ze eerst een beetje van slag, maar ze wennen er snel aan. Ze weten van jongs af aan dat ze een pruik gaan dragen als ze trouwen.”