De leegloop bedreigt de aids-bestrijding en andere medische zorg. Immers, hoe goedkoop aids-remmers ook worden, dat haalt niets uit als er niet genoeg personeel is om de middelen toe te dienen en de patiënten medisch te begeleiden.

Uit Zimbabwe vertrokken 470 verpleegkundigen naar Engeland, uit Nigeria 432. Ook Zambia (183) en Kenia (155) horen bij de landen met de grootste ”medische braindrain”.

Een van de verklaringen is dat het Afrikaanse verplegend personeel in Groot-Brittannië een flink hoger salaris kan krijgen dan thuis. Afrikaanse regeringen stellen dat ze geen geld hebben om met de Britse salarissen te concurreren. Veel van hen zijn bovendien gebonden aan programma’s van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en andere financiële instellingen, die beperkingen opleggen aan de overheidsuitgaven.

Dat roept de vraag op of donors en niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) de salarissen moeten aanvullen om zo te voorkomen dat medisch personeel vertrekt. Tot nu toe lieten ngo’s zich nauwelijks publiekelijk uit over deze kwestie. Dat kan te maken hebben met het feit dat een serieuze poging om te praten over het aanvullen van staatssalarissen al snel in politiek gemanoeuvreer verzandt. Want kan een ngo de salaristekorten gladstrijken als de regering van het bewuste land ondertussen geld blijft uitgeven aan wapens? Bovendien is de effectiviteit van donorinstellingen voor een deel te danken aan het feit dat ze zich niet in interne zaken mengen van de landen waar ze werken.

Volgens Damaria Senne, communicatiemanager van de Charities Aid Foundation Southern Africa (Cafsa), is het aanvullen van de salarissen van medisch personeel tot nu toe nooit een serieuze overweging geweest. „Maar tijdens conferenties en andere bijeenkomsten wordt wel geklaagd over de onwil van donors om administratie- en salariskosten voor hulpprojecten te betalen.”

Cafsa is een non-profitorganisatie die ngo’s adviseert. Volgens Senne willen donors soms maar 20 procent van het budget voor een hulpproject besteden aan salariskosten, waardoor de projecten niet goed bemand kunnen worden.

Lage salarissen zijn echter niet de enige oorzaak van de braindrain. Voor sommige verpleegkundigen is het in de eerste plaats het avontuur dat lokt. Anderen vertrekken vanwege de slechte arbeidsomstandigheden, slecht management of gebrek aan opleidingsmogelijkheden in eigen land. Thembi Nmgomezulu van de Democratische Verpleegstersorganisatie in Zuid-Afrika, vindt niet dat het salaris van verplegend personeel permanent aangevuld moeten worden. Wel stelt ze dat met buitenlands geld incidentele toelagen betaald kunnen worden om mensen aan te trekken voor functies die specifieke vaardigheden vereisen of om mensen aan te moedigen een baan te accepteren op een gebied waar grote personeelstekorten zijn.

Salaris is niet het belangrijkste, stelt ook Lucy Gilson, onderzoekster aan het Centrum voor Gezondheidspolitiek van de universiteit van Witwatersrand in Johannesburg. „De ontevredenheid onder het medisch personeel heeft veel dieper liggende oorzaken. Mensen voelen zich niet goed in hun werk omdat ze het gevoel hebben dat hun inbreng niet op waarde geschat wordt en omdat duidelijke doelen ontbreken.”

De hoogte van het salaris is niet helemaal onbelangrijk, zegt Gilson. „Maar we kunnen moeilijk inschatten hoe hoog een salaris moet zijn om tevreden personeel te krijgen.” De vergelijking met salarissen in Europese landen is ongenuanceerd, zegt Gilson, omdat de kosten van levensonderhoud in Afrika ook veel lager zijn dan in Europa.