De Keet, prijkt in kleurige letters op een haag rondom een plein in het Schiedamse Nieuwland. Enkele basisschooljongens spelen een potje tafeltennis. Op de achtergrond zorgt een mobiele telefoon voor muziek. Een meisje rent weg op haar sokken, schoenen in de hand. De zon zorgt voor een behaaglijke temperatuur.

Het is ruim een week na de gemeenteraadsverkiezingen. In Schiedam werd DENK de tweede partij met vier zetels, twee minder dan winnaar VVD. In Nieuwland ging de helft van de uitgebrachte stemmen naar DENK. De wijk telt veel Turkse Nederlanders.

Zakkenvullers

Een dertiger met een baardje wandelt met zijn dochtertje richting De Keet. „Ik heb niet gestemd”, zegt de man met Turkse wortels. „Ik ben de laatste die dat zou doen.” Politici zie je volgens hem alleen vlak voor de verkiezingen. „Ze beloven dan van alles, maar er komt niks van terecht. Het zijn allemaal zakkenvullers.” Met DENK heeft hij ook niet veel op. „Het is net zo’n partij als de PVV. Allebei zetten ze bevolkingsgroepen tegen elkaar op.”

Lees ook

Spruyt: SGP streeft naar vrede, DENK polariseert

De woningen rondom De Keet zijn divers. Aan sommige huizen is duidelijk te zien dat ze nog niet lang geleden zijn opgeleverd. Verder de wijk in, richting de Monseigneur Nolenslaan, zien de woningen er minder gelikt uit. Koffiehuis Amca oogt vervallen. Aan de binnenmuur prijkt een grote landkaart van Turkije. De verschillende flats hebben eveneens hun beste tijd gehad. Menig appartement heeft een schotelantenne. Op veel balkons hangt kleding te drogen.

Erdogan

Rond het winkelcentrum in Nieuwland wordt het drukker op straat. Vrouwen –menigeen gesluierd– halen er hun boodschappen. Her en der voeren groepjes oudere mannen gesprekken in het Turks. Voor de Poolse supermarkt Warszawa rookt de Koerdische Farhan een sigaretje. Een week voor de verkiezingen waren Turken elke dag in de weer met flyers van DENK, weet hij. De stem van Farhan kregen ze niet. „DENK richt zich op één kiezersgroep. Ik heb op een partij gestemd die er is voor álle Nederlanders.”

Dat DENK nodig is om bijvoorbeeld discriminatie te agenderen, wuift Farhan weg. „In Nederland valt het reuze mee met discriminatie. Ik heb er tenminste nooit last van gehad. Wel in Turkije, waar ik een tijdje heb gewoond. De Turken daar waren enorm racistisch.”

De Turkse eigenaar van een lunchroom –een man van middelbare leeftijd– nam nooit de moeite om voor de gemeenteraad te gaan stemmen. Dit keer liet hij zich door DENK overhalen. „De discriminerende reacties die je vaak leest onder Facebookberichten waren voor mij voldoende reden om op deze partij te stemmen.”

Het is volgens hem pertinent onjuist om DENK te beschouwen als verlengstuk van de Turkse regering. „Het is onzin om de partij als lange arm van Erdogan te zien. De jongere generatie roert zich en die is hier geboren. Ze eisen hun plek op en ik steun ze daarbij. Maar DENK moet wel iets voor de stad gaan doen. Anders is ze over vier jaar mijn stem weer kwijt.”

Verrechtsing PvdA

Mahmut Erdem, fractievoorzitter van DENK Schiedam, kijkt verder dan één raadsperiode. „Onze partij heeft de toekomst, zeker in onze stad. Bij de Schiedamse gemeenteraadsverkiezingen voor kinderen kwam DENK met 21 procent van de stemmen als nummer 1 uit de bus. In twaalf andere gemeenten deed DENK het eveneens goed. Bij de Provinciale Statenverkiezingen en verkiezingen voor het Europees Parlement volgend jaar willen we verder groeien.”

Tussen maart 2014 en augustus 2017 was Erdem raadslid voor de PvdA. Vorig jaar zomer stapte hij uit die partij. Hij behield zijn zetel en kondigde in november aan voor DENK te gaan meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen. Als reden voor de overstap noemt Erdem de „verrechtsing” van de PvdA. „Ze zijn te veel meegegaan met de rechtse wind van de PVV. Ik heb nog steeds sympathie voor de sociaaldemocratie, maar de PvdA is niet meer de partij die ze was onder Den Uyl en Kok.”

Met DENK wil Erdem laten zien dat het anders kan. Hij wil zich onder meer inzetten voor het bevorderen van het wij-gevoel. „Een op de vier Schiedammers voelt zich gediscrimineerd. Dat moet worden aangepakt. Ons succes bewijst dat DENK nodig is. Een groep kiezers voelt zich weer gehoord.”

Geen NIDA

Alle DENK-raadsleden in Schiedam hebben Turkse wortels. Van een dubbele loyaliteit is echter geen sprake, verzekert Erdem. „Ik ben een geboren en getogen Schiedammer. Ik draag mijn steentje bij aan Nederland, werk hier en heb hier mijn opleiding gedaan. Ik heb geen band met Turkije, behalve dat het mijn favoriete vakantieland is. Onze partij is er voor alle Schiedammers.”

Het verwijt dat DENK een islamitische partij is, werpt Erdem verre van zich. „Wij zijn geen NIDA. Geloof is vooral privé voor mij belangrijk. Ik doe mee aan de ramadan en ga elke vrijdag naar de moskee. Maar op mijn werk en in de gemeenteraad doet mijn geloof er niet toe. Als er parkeerproblemen zijn bij moskeeën, wil ik mij sterk maken voor een oplossing. Maar ik doe dat ook als bij een kerk hetzelfde probleem speelt. In beide gevallen laat ik mij daar zien. Niet als raadslid van een bepaalde partij, maar als volksvertegenwoordiger.”

Kalifaat

De komende vier jaar wordt DENK in Schiedam in elk geval kritisch gevolgd door de eenkoppige CU/SGP-fractie. Fractievoorzitter Robert Berns wil voorkomen dat DENK zich gaat manifesteren als belangengroep en het ongenoegen van de Turkse gemeenschap in Nieuwland gaat voeden en uitvergroten.

Tijdens de eerste vergadering van de nieuwe gemeenteraad vorige week donderdag gaven de lijsttrekkers hun visie op de verkiezingsuitslag. Tijdens dit zogeheten duidingsdebat noemde Berns DENK een „islamitische politieke partij.” Dat 12 procent van de Schiedammers stemde op DENK noemt hij vanuit het oogpunt van integratie een ongezonde ontwikkeling. „Het is een gevolg van het consequent meer prioriteit geven aan een van hun nationaliteiten.”

De CU/SGP-fractievoorzitter verwacht dat dit tot problemen leidt. Hij waarschuwde de DENK-fractie. „Als mensen van het Boek (zo duidt de Koran Joden en christenen aan, BP) weten we dat je geen twee heren tegelijkertijd op gelijkwaardige wijze kunt dienen. Je zult altijd meer toegewijd zijn aan de een, en de ander zal daarom nooit volledig aan je wensen kunnen voldoen.”

Als volksvertegenwoordiger moet je de belangen van alle Schiedammers op een gelijkwaardige manier behartigen, hield Berns de DENK-raadsleden voor. „Van alle minderheden, ook de Joodse.” Vervolgens haalde hij een doos petjes met de tekst ”Kies voor Schiedam!” tevoorschijn en zei: „Wanneer echter in de raadszaal het uitdragen van het kalifaat voor DENK een hoofdzaak wordt, zagen zij daarmee de tak af waarop zij nu zelf zitten. Ik zal met hen blijven meedenken en tijdens de raadsvergaderingen steeds dit petje opzetten wanneer zij naar mijn oordeel aan het zagen zijn.”

Waakzaam

Het duidingsdebat was hét moment om een statement te maken, licht Berns desgevraagd toe. Hij vermoedt dat de meeste Turkse Schiedammers die DENK stemden dat niet deden vanwege het partijprogramma, maar omdat ze DENK zien als islamitische én Turkse partij. „Dat is tekenend voor hun dubbele loyaliteit. Ze luisteren meer naar Erdogan dan naar Nederlandse volksvertegenwoordigers. En als er iets speelt wat de islamitische belangen raakt, vormen ze één front. Ik maak me daar zorgen om en spreek ze vanaf het begin aan op de gemeenschappelijke Schiedamse belangen.”

De verwijzing van Berns naar het kalifaat riep weerstand op. Een raadslid van Progressief Schiedam verliet met de nodige bombarie de raadszaal. Erdem noemt de toespraak polariserend, discriminerend en arrogant. „Veel Schiedammers hebben dit als negatief en ongepast ervaren en ons hierover ook benaderd.” Hij vindt dat Berns een excuus schuldig is.

Maar die is dat niet van plan. De CU/SGP-voorman vindt dat hij de juiste woorden heeft gekozen „om verbindend en gelijkwaardig te zijn.” Hij stelt dat hij in zijn speech uiteen wilde zetten hoe christelijke partijen omgaan met de scheiding van kerk en staat en dat hij DENK wilde oproepen dat voorbeeld te volgen. Ook streeft de islam al 1400 jaar naar een „politiek en religieus” kalifaat, zegt hij.

Volgens Berns weten de landelijke politici van DENK heel goed wat ze moeten zeggen, maar komen hun woorden niet altijd overeen met hun daden. „Wanneer zij hun dubbele pet ophouden, belemmeren zij hun integratie en vormen zij een vijfde colonne. Ik wil ze in Schiedam het voordeel van de twijfel geven, maar ik ben ieder moment waakzaam.”

„Emancipatieproces van conservatieve moslim”

In Amsterdam kleurde driekwart van de Turkse Nederlanders die op 21 maart naar de stembus gingen, het hokje rood van DENK. Hoge percentages, die politicoloog Floris Vermeulen (UvA) niettemin weet te relativeren. De meerderheid van de Nederturken in de hoofdstad stemde níét op de partij die voornamelijk moslims trekt, zegt hij. „Zij stemden niet óf op een andere partij.”

Tegelijk drijft het succes van DENK zonder twijfel op het conservatieve deel van de Turks-Nederlandse religieuze gemeenschap, stelt Vermeulen, die als oud-directeur van het Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES) goed thuis is in het stemgedrag van migranten. „Die gemeenschap vormt een goed georganiseerde groep die zich verbonden weet met de Turkse identiteit. Veel Turkse organisaties in Nederland hebben ook sterke bindingen met stromingen in Turkije, zoals Diyanet en Milli Gorüs.”

Daar komt bij dat de Turkse president Erdogan de banden met West-Europese migranten de afgelopen jaren nog eens sterk heeft aangehaald. „Dat deze groep nu door DENK relatief goed te mobiliseren is, verklaart een groot deel van haar succes. Onder Marokkaanse-Nederlanders doet de partij het stukken minder goed. Zij zijn nauwelijks georganiseerd en hebben minder interesse in politiek.”

Staan we pas aan het begin van de opmars van DENK?

„Eerlijk gezegd denk ik dat de partij nu juist al haar hoogtepunt beleeft. In Amsterdam behaalde DENK vorige maand hetzelfde percentage van de stemmen als vorig jaar bij de Tweede Kamerverkiezingen. De partij heeft een strategie gekozen die voor het conservatieve deel van de Turks-Nederlandse religieuze gemeenschap enorm aantrekkelijk is. Door zich met haar harde en compromisloze opstelling politiek te isoleren, doet DENK ook precies wat die achterban van haar verwacht. Aan de andere kant is die strategie maar beperkt succesvol, want het wordt zo moeilijker om nog een breder publiek aan te spreken, zoals gematigde moslims of andere groepen migranten. Daarvoor is een ander verhaal nodig. Maar daarmee zou de partij precies de groep van zich vervreemden die ze nu wist te mobiliseren.”

Een ‘moslimpartij’ in een West-Europees land: hoe uniek is dat?

„In België, Frankrijk, Duitsland en Engeland zie je min of meer hetzelfde gebeuren. Dat Nederland vooroploopt, komt vooral door ons politieke systeem. Omdat wij lage kiesdrempels hebben, kunnen minderheden zich hier relatief gemakkelijk politiek organiseren.”

Nederland kent al lang grote groepen migranten. Waarom volgt die politieke organisatie pas nu?

„De oorzaak daarvoor ligt in de opkomst en de kracht van de PVV. Wat nu gebeurt is feitelijk de reactie op het feit dat conservatieve moslims al meer dan tien jaar door andere politieke partijen worden aangeduid als probleemgroep. De frustratie onder moslimstemmers hierover is enorm. Ze hebben het gevoel tweederangsburgers te zijn die, wat ze ook doen, geen gelijke kansen krijgen. De tweede en derde generatie, die hier geboren en getogen is en veel hoger is opgeleid, eist nu haar plek op. DENK-voorman Kuzu heeft daar, toen hij zich in 2015 samen met Öztürk afscheidde van de PvdA, sterk op ingespeeld.”

Veel DENK-stemmers stemden voorheen PvdA. Waarom niet meer?

„Het is de PvdA, GroenLinks en de SP niet gelukt om deze groep een plek te geven. Die partijen hebben, zeker op lokaal niveau, migranten gemobiliseerd als stemvee, zónder naar hen te luisteren. Dat kwam tot uiting bij het debat over het ritueel slachten. Mensen met een moslimachtergrond waren geschokt dat de linkse partijen waar ze jarenlang op stemden, ineens een positie innamen die tegenovergesteld was aan waar zij zelf voor stonden. Zij zijn niet van plan om hun religie aan de kant te zetten.”

De opmars van DENK roept wisselende reacties op: van ultieme vorm van integratie tot segregatie. Wat is het?

„Vooralsnog zie ik het als een emancipatieproces van de conservatieve moslim, wiens stem bij andere partijen niet de kans kreeg zich te ontwikkelen.”

Kuzu als een nieuw soort Abraham Kuyper?

„Ja, een beetje wel. We hebben in Nederland een traditie van religieuze groepen die op deze manier emanciperen. En wat je er ook van vindt: in migrantenwijken groeit de belangstelling voor politiek enorm. Dat kun je alleen maar positief duiden. Er gaan mensen meedoen die voorheen nauwelijks te bereiken waren. In die zin is er dus ook écht sprake van emancipatie.

Tegelijk moet je constateren dat dit proces gepaard gaat met de isolatie van deze groep in een relatief kleine partij. Als DENK zich hard en compromisloos blijft opstellen en zich zo bij voorbaat al laat uitsluiten voor samenwerking, loop je het gevaar dat deze groep zich verder isoleert. Interessant is daarom of DENK dit de komende tijd in gemeenteraden blijft doen. Of gaan ze op zoek naar overeenkomsten, als dat tenminste mag van de landelijke partij?”