Het christen-democratische parlementslid Thomas Rachel heeft „veel geleerd” van zijn Nederlandse bezoek, stelt hij. Genoeg om namens de commissie gezondheidsethiek en -recht een heldere conclusie te trekken. „De Nederlandse euthanasieregeling is in geen geval een model voor Duitsland”, zegt hij op de terugweg naar Duitsland. „De beschermwaardigheid van het menselijk leven als grondgedachte is onvoldoende vastgelegd in de wet.”Bij de aanvaarding van de euthanasiewet door de Tweede Kamer kwam de kritiek uit Duitsland het hardste aan. De sociaal-democratische minister van Justitie, Herta Däubler-Gmelin, sprak van een „ernstige taboedoorbreking.” Andere politici trokken vergelijkingen met de gruwelen onder het nazisme in de Tweede Wereldoorlog.

Dat maakt een bezoek van een Duitse parlementaire delegatie tot een buitenkansje voor het Nederlandse beleid. De gasten kregen in een zeer veelzijdig programma alle kanten van het probleem te zien. Ze begonnen met een bezoek aan het ministerie van Volksgezondheid, waar alle regels werden toegelicht. Verder had de delegatie een ontmoeting met een regionale toetsingscommissie en diverse patiëntenorganisaties, variërend van de Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie (NVVE) tot de Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV). Ook spraken ze met de Tweede-Kamercommissie van volksgezondheid en met de Amerikaans-Nederlandse prof. James Kennedy, die een boek schreef over het Nederlandse euthanasiedebat. Ten slotte bezochten ze ook een hospice een academisch ziekenhuis.

„Bijzonder goede gesprekken” hadden ze met de mensen uit de praktijk, vertelt Rachel. „De opstelling van de ambtenaren van het ministerie van Volksgezondheid vonden we minder bevredigend. Ze waren niet overtuigend. Overigens kwamen wij natuurlijk niet om te debatteren, maar om informatie te krijgen.”

De delegatie is tot de conclusie gekomen dat de Nederlandse regering er met deze wet niet in is geslaagd haar twee belangrijkste doelstellingen te verwezenlijken. „Alle toelichtingen zeggen dat het „vrijwillige en weloverwogen verzoek” van de patiënt essentieel is. Maar in de praktijk wordt er jaarlijks in 1000 gevallen zonder verzoek euthanasie toegepast. Dat aantal is tijdens onze gesprekken bevestigd. Er wordt dan verwezen naar de medische toestand van de patiënt. Maar als die doorslaggevend is, kun je niet volhouden dat de vrijwilligheid het uitgangspunt is. Ook het oordeel van de tweede arts werkt hierin niet verhelderend.”

Ook de andere doelstelling, de transparantie, wordt niet gehaald. Rachel: „Slechts de helft van de euthanasiegevallen wordt gemeld. Het aantal meldingen daalt zelfs, ook al is niet duidelijk waarom. Daarmee is de zaak natuurlijk niet doorzichtig.”

Hetzelfde geldt voor de vrijheid die de arts heeft om alternatieven aan te reiken. „Het zou wettelijk verplicht moeten zijn om te wijzen op zaken als pijnbestrijding en palliatieve zorg. Overigens ben ik er wel positief over dat de aandacht voor palliatieve zorg in Nederland de laatste tien jaar is gegroeid.”

Verder staat het Rachel tegen dat er niet wordt gesproken over sancties. „Bijna geen enkele arts wordt aangesproken op zijn handelen als hij zich niet houdt aan de zorgvuldigheidscriteria. Wat ik ook niet goed vind, is dat de officier van justitie niet verplicht is om strafrechtelijke vervolging in te stellen als een arts de regels heeft overtreden. In Duitsland geldt niet dat zogenaamde ”opportuniteitsbeginsel” en is de aanklager verplicht alle overtredingen te vervolgen.”

De Duitse parlementariër vond het „alarmerend” dat er bij de NPV vraag is naar levenswensverklaringen. „Als burgers het gevoel hebben dat de wens om te leven niet vanzelfsprekend door medici wordt gerespecteerd, en dat men de noodzaak voor zo’n verklaring voelt, vind ik dat een alarmsignaal.”

Rachel, die voorzitter is van de protestantse werkgroep binnen de christen-democratische CDU, was „verbaasd” dat er ook onder tegenstanders van euthanasie in Nederland „zo weinig weerstand” is. „Dat hadden we anders vermoed. In Duitsland roepen dit soort dingen altijd grote controverses op.”

Nederlandse voorstanders van euthanasie zeggen steevast: Euthanasie gebeurt in elk land, alleen Nederland heeft er regels voor gemaakt, om misbruik te voorkomen. Rachel ontkent dat echter. „In Duitse ziekenhuizen wordt geen actieve euthanasie gepleegd. Ik geloof ook niet dat er veel in het duister gebeurt. Wat wel gebeurt is wat je passieve euthanasie zou kunnen noemen. Bijvoorbeeld het weigeren van verdere behandeling of het toedienen van medicamenten die een verkorting van het leven als onbedoelde bijwerking hebben. De intentie is daarbij heel belangrijk. Het is het verschil tussen ”laten sterven” en ”actief doden”.”

In Duitsland zal een voorstel dat op de Nederlandse wet lijkt, „geen enkele kans” maken, benadrukt Rachel. „In het parlement is de overgrote meerderheid tegen zo’n beleid. Onze delegatie bijvoorbeeld bestaat uit mensen van verschillende partijen en we delen de bezwaren tegen de Nederlandse regeling. Alleen twee leden vinden dat er enige openheid moet zijn voor hulp bij zelfdoding, wat volgens de Nederlandse cijfers 10 procent van de gevallen uitmaakt. In de samenleving is er slechts één noemenswaardige organisatie die zich inzet voor vrijwillige euthanasie. Uit opiniepeilingen onder de bevolking blijkt dat de steun wel iets groter is, maar dat daar het onderscheid tussen actieve en passieve euthanasie niet bekend is.”

Rachel beaamt dat in de Duitse weerzin tegen euthanasie de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog meespeelt. „Ik geloof dat de sterke motivatie voor de beschermwaardigheid van het leven in onze grondwet zeker wel te maken heeft met onze ervaring van de massamoorden in de jaren veertig. Dat maakt het onderwerp heel gevoelig. Vanuit onze geschiedenis weten we dat de voorzichtigheid groot moet zijn.”