Ze komen allemaal voor in wat door sommigen nu al de rechtszaak van de eeuw wordt genoemd. Die is onlangs in Moskou van start gegaan en zou volgens waarnemers nog wel eens heel lang kunnen gaan duren.

De hoofdrolspelers zijn twee succesvolle zakenlieden. Beiden zitten op het moment in de cel en onderhouden nauwe banden met de georganiseerde misdaad. De één is een ex-kampioen boksen en de ander luistert naar de bijnaam Tsvetomoezyka -Knipperlicht- vanwege een nerveuze zenuwtrek in zijn gezicht. Beiden onderhielden ook nauwe banden met een ex-generaal van het Sovjetleger die later in de politiek is gegaan.

De bokser is zakenman Anatoli Bykov. Hij is de voormalige baas van de Siberische aluminiumgigant KrAZ in Krasnojarsk, de op een na grootste aluminiumsmelterij van Rusland. Het ”Knipperlicht” luistert naar de naam Vilor Stroeganov. Hij was aanvankelijk als zakenpartner nauw betrokken bij Bykovs activiteiten bij KrAZ. Tot het moment dat hij overstapte naar de concurrent, de zogeheten gebroeders Tsjornyje.

Haantjes
De ex-generaal ten slotte is de vroegere Russische presidentskandidaat -en korte tijd Boris Jeltsins rechterhand inzake Tsjetsjenië- Aleksandr Lebed. Tegenwoordig is de fors gebouwde en barse militair gouverneur -zeg maar commissaris van de Koningin- van Krasnojarsk, een regio in Siberië zo groot als half Europa.

De contacten tussen Bykov en Lebed stammen uit 1998. De eerder door Jeltsin ontslagen ambitieuze ex-generaal zocht een manier om terug te komen in de landelijke politiek. Hij stelde zich daarom verkiesbaar voor het gouverneurschap in Krasnojarsk, bedoeld als opstap naar het Kremlin. Om zich te verzekeren van zijn overwinning werkte hij nauw samen met de jong ogende en razend populaire baas van KrAZ, Bykov.

Al snel kregen de twee als haantjes bekendstaande eigenzinnige persoonlijkheden ernstige machtsconflicten. Lebed maakte korte metten met zijn rivaal door de eerder bewust afgedekte -want voor de ex-generaal politiek ongunstige- banden van Bykov met de criminele wereld in de openbaarheid te brengen.

De ex-bokser vluchtte in de loop van 1999 de grens over en vroeg politiek asiel aan in Hongarije. De Russische autoriteiten hadden inmiddels een arrestatiebevel tegen Bykov uitgevaardigd. Hij werd onder meer beschuldigd van smokkel, moord en het witwassen van grote hoeveelheden geld. De Hongaarse autoriteiten zetten Bykov daarom gevangen en leverden hem uit aan de Russen.

Nepmoordaanslag
Inmiddels was de aluminiummagnaat in conflict gekomen met zijn voormalige zakenpartner Stroeganov. Die wilde van de afwezigheid van de bokser gebruikmaken om zijn invloed in de aluminiumgigant ten koste van Bykov flink uit te breiden. ”Knipperlicht” had hem opgezocht in de gevangenis in Hongarije in een poging een belangrijk deel van zijn aandelen af te troggelen, tot grote woede van Bykov. De vertrouwensbreuk was definitief. En Lebed vond in Stroeganov een nieuwe pion in zijn strijd tegen Bykov.

In hetzelfde najaar, dus net na de tijdelijke vrijlating van Bykov, culmineerde een en ander in een nepmoordaanslag op Stroeganov, uitgevoerd door de bodyguard van Bykov, Aleksandr Vasilenko. De Russische staatstelevisie toonde in geuren en kleuren de zogenaamde contractmoord op ”Knipperlicht”, onder meer door uitgebreide verslaggeving met beelden van het afgevoerde lichaam en de begrafenis van Stroeganov. Hoofdverdachte Bykov werd direct gearresteerd.

Maar journalisten van het toen nog onafhankelijke televisiestation NTV ontdekten een aantal onregelmatigheden in de vertoonde beelden en zetten hun vraagtekens bij de dood van ”Knipperlicht”. Zo had er helemaal geen begrafenis plaatsgevonden, ondanks de uitgezonden filmbeelden van betraande familieleden. En het onder plastic liggende lichaam werd met het hoofd uit een pand naar buiten gedragen, terwijl in dergelijke zaken altijd eerst de voeten komen.

Na enige tijd gaf het Russische openbaar ministerie toe dat het de moord op Stroeganov in scène had gezet. Het doel was te voorkomen dat de moord echt zou plaatshebben, in opdracht van Bykov. Deze bleef daarom gewoon hoofdverdachte. Alleen veranderde het OM de tenlastelegging van moord in de voorbereiding van een moordcomplot.

Bewijsmateriaal
Het OM verklaarde dat de veiligheidsdienst in een nog vroeg stadium had ontdekt dat Bykov zijn bodyguard Vasilenko voorbereidde om ”Knipperlicht” uit de weg te ruimen. Op een gegeven moment was het de veiligheidsdienst gelukt Vasilenko over te halen de moord niet uit te voeren, maar hem de hoofdrol te spelen in de enscenering ervan.

Na de moord -en dus na de uitgebreide aandacht in de pers hierover- zou de bodyguard uitgerust met een geheime microfoon naar Bykov gaan om persoonlijk verslag doen van zijn gepleegde contractmoord. Ook zou hij hem een aantal bewijsstukken overhandigen waaruit bleek dat hij ”Knipperlicht” inderdaad om het leven had gebracht. De op geluidsband vastgelegde dialoog moest vervolgens fungeren als bewijsmateriaal van de openbaar aanklager tegen Bykov.

Van doorslaggevend belang was de biecht van Vasilenko dat de boxer hem de opdracht gaf Stroeganov uit de weg te ruimen. Maar hij trok deze verklaring later weer in. Inmiddels beweert Bykovs bodyguard dat niet Bykov, maar Stroeganov zelf het grote brein achter het moordcomplot is. Zijn doel was de zakenreputatie van de aluminiummagnaat zo zwaar mogelijk aan te tasten.

Eind vorig jaar gelukte het Bykov vanuit de gevangenis op de kandidatenlijst te komen voor de verkiezingen van de gedeputeerde staten van Krasnojarsk, tot grote onvrede van gouverneur Lebed. Kort daarop verscheen -toevallig of niet- ook Stroeganov op de kandidatenlijst. En hoewel bekend is dat hij nauwe banden met de criminele wereld onderhoudt, steunden de autoriteiten in Krasnojarsk hebben openlijk.

Complot
”Knipperlicht” deed het in de opiniepeilingen echter een stuk slechter dan de boxer. Onder deze omstandigheden vonden op de verkiezingsdag zelf twee merkwaardige bomexplosies plaats. Eentje in het stemlokaal van Stroeganov en eentje nabij zijn appartement. Kort na de verkiezingen -die een desastreus resultaat voor hem opleverde- werd hij gearresteerd op verdenking van het opdracht geven van de explosies. Deze hadden zijn populariteit moeten vergroten ten koste van Bykov.

Terwijl ”Knipperlicht” nu dus voor deze zaak in voorarrest zit, treedt hij tegelijk op als getuige in de zaak tegen Bykov. Hij heeft inmiddels verklaard dat Bykovs bodyguard Vasilenko zijn getuigenverklaring tegen Bykov heeft ingetrokken nadat hij voor miljoenen dollars was omgekocht. Inmiddels is deze voor de rechtszaak essentiele getuige ondergedoken in het buitenland.

Bykov op zijn beurt heeft zijn volledige onschuld verklaard. Hij spreekt over een grootschalig complot tegen hem, ondersteund door de autoriteiten en de criminele wereld.

Sommige doemaleden en waarnemers hebben inmiddels hun twijfel uitgesproken of een eerlijk proces wel mogelijk is. De betrokkenen zouden enorme sommen geld inzetten om de rechters naar hun hand te zetten. Zij zien in dit proces het zoveelste bewijs dat het Russische juridische systeem nog steeds niet in staat is rechtvaardigheid te doen laten winnen van het recht van de sterkste.