Campagneleider Leonid Volkov zit in dezelfde stad deze maand in de gevangenis. In opdracht van het Kremlin, denkt het Navalny-kamp. Naar verwachting komt hij donderdag vrij; een paar dagen voor Oudjaar.

Hij kreeg zijn straf voor deelname aan een onwettig protest in Nizjni Novgrorod eind september. Zijn baas Navalny heeft zich ontpopt als de grootste tegenstander van de regering. Maar als de regering de hand heeft in het vonnis, hoe kwam de rechter in het proces tegen Volkov dan tot zijn uitspraak? Deelt de regering zelf een order uit? Of wist de rechter wat er van hem werd verlangd zonder daarvoor instructies van hogerhand te krijgen?

Het kan een telefoontje geweest zijn vanuit het Kremlin of de rechter had een gesprek onder vier ogen met een hogergeplaatste, zeggen advocaat Jevgeni Goebin en jurist Konstantin Zinovjev op het campagnekantoor van Navalny in Nizjni Novgorod, vierhonderd kilometer ten oosten van Moskou. Ze behartigen de juridische zaken van het team van Navalny. Sluitend bewijs kunnen de twee niet geven over hoe de lijnen lopen vanuit Moskou. Goebin (39) was betrokken bij eerdere processen tegen de oppositie. „Ik weet het uit ervaring. Het Kremlin heeft het onderwerp Navalny naar zich toegetrokken. We verliezen alle rechtszaken tegen de overheid.”

Vonnissen als signaal

Gaat het niet per telefoon of via een persoonlijke mededeling dan dienen vonnissen in rechtszaken als signaal naar andere rechters, vermoedt Goebin. „In sommige zaken tegen de oppositie wordt gekeken naar de uitspraak in Moskou en dan komen de rechters in de rest van het land met dezelfde strafmaat. Een vonnis met vrijspraak betekent een revolutie. En het einde van de carrière van de rechter.”

Het komt het Kremlin bijzonder goed uit dat Volkov deze maand in de gevangenis zit, menen Goebin en Zinovjev (30). Volkovs vonnis werd keer op keer uitgesteld. Het niet-geautoriseerde protest vond plaats op 29 september. De uitspraak van de rechter volgde op 1 december.

Uitgerekend deze maand is de rol van de campagneleider van groot belang. In december en januari moet Navalny zijn kandidatuur officieel rondkrijgen. Een procedure waarbij hij Volkov goed kan gebruiken. Al ziet het ernaar uit dat Navalny niet meedoet aan de presidentsverkiezingen volgend jaar maart. De kiescommissie sloot hem afgelopen maandag uit van deelname wegens een veroordeling voor fraude. Volgens de oppositieleider was deze rechtszaak politiek gemotiveerd.

De gedachten van Goebin en Zinovjev over bemoeienis met de rechtsspraak staan niet op zichzelf. In 2010 kreeg olietycoon Michail Chodorkovski 14 jaar gevangenisstraf wegens oliediefstal. Volgens critici wilde de Russische president Vladimir Poetin, toen premier, zich zo ontdoen van een belangrijke politieke tegenstrever.

Na het vonnis stapte de assistent-rechter van de rechtbank naar de Russische nieuwssite Gazeta.ru en zei in een interview dat rechter Viktor Danilkin het vonnis niet zelf had geschreven. Dat was telefonisch gedicteerd door een hogere rechterlijke instantie, trouw aan het Kremlin. Danilkin noemde haar uitlatingen laster.

Als het Kremlin inderdaad de rechters aan een touwtje heeft, is dat niet voor het eerst in Rusland. In de Sovjet-Unie gebruikte de Communistische Partij het rechtssysteem om politieke tegenstanders uit te schakelen.

Maar die tijd is voorbij in het huidige Rusland, stelt de eerste vicerector en jurist Vladimir Goesjtsjev (78) in zijn werkkamer van de Rechtsacademie, een particulier instituut in Nizjni Novgorod dat studenten opleidt tot rechter. De academie werkt samen met de lokale regering, het Openbaar Ministerie en de politie. „Tijdens de Sovjet-Unie belde de partijbaas de rechter op en gaf het vonnis door. Tegenwoordig is de rechtsspraak volledig onafhankelijk. Al kan ik dat niet 100 procent garanderen. Maar dat geldt voor elk land. De rechters in Rusland worden onafhankelijk opgeleid, benoemd en beoordeeld.” Over de zaak-Volkov kan hij niet oordelen. Die kent hij niet.

In het kantoor van Navalny geloven advocaat Goebin en jurist Zinovjev niet in onafhankelijke rechtspraak in Rusland. „Als je niets te maken hebt met het rechtssysteem kan je er vertrouwen in hebben”, zegt jurist Zinovjev. „Maar wanneer je voor de rechter moet verschijnen, weet je wel beter.”

De rechtbank kwam enkele dagen na publicatie nog met een reactie: „Bij het nemen van een beslissing opereert de rechtbank onafhankelijk en laat zich uitsluitend leiden door de regels van de wetgevende macht van de Russische Federatie.”

Vertrouweling Poetin geeft geen gehoor aan oproep rechter

Is het Kremlin verheven boven het rechtssysteem? In 2016 wordt Aleksej Oeljoekajev, toen de minister van Economische Ontwikkeling, gearresteerd op verdenking van corruptie. Igor Setsjin, de baas van oliegigant Rosneft en een vertrouweling van de Russische president Vladimir Poetin, speelt een sleutelrol in deze zaak. Hij beschuldigt Oeljoekajev van corruptie. De twee vechten een onderlinge economische machtsstrijd uit.

Ondanks verzoeken van de rechter komt Setsjin niet opdagen als getuige. Zonder zijn verklaring krijgt Oeljoekajev deze maand acht jaar strafkamp opgelegd. De olietopman blijft onbestraft voor zijn afwezigheid. Volgens Poetin is Setsjins weigering niet tegen de wet. „Dit proces laat zien dat Setsjin sterker is dan het rechtssysteem”, stelt advocaat Jevgeni Goebin.

Jurist en rector Sergej Grisjin van de Rechtsacademie in Nizjni Novgorod vindt het niet opdagen van Setsjin een kwalijke zaak. Hij noemt het vonnis voor Oeljoekajev onterecht vanwege het ontbreken van Setsjins getuigenis. Maar hij wenst niet te spreken van een inbreuk op de onafhankelijkheid van het rechtssysteem. „Als dit nog een paar keer gebeurt, wordt het een ander verhaal.”