De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) stelde onlangs 260.000 euro beschikbaar voor het project ”Populisme, social media en religie” van het Meertens Instituut in Amsterdam.

Die combinatie van woorden is niet zo vreemd als ze misschien lijkt. Nationalistische bewegingen, zoals de Nederlandse PVV en het Duitse Pegida, maken veel gebruik van sociale media, zegt religiewetenschapper en projectleider Van den Hemel. „PVV’ers geven weinig interviews. Ook schrijven ze niet vaak programmatische boeken, zoals leden van andere partijen wel doen. Ze gebruiken sociale media om hun ideeën bekend te maken.”

Twitter en Facebook kunnen volgens Van den Hemel prima worden gebruikt om het gedachtegoed van populistische bewegingen inzichtelijk te maken. Daarvoor kijkt hij specifiek naar de manier waarop mensen verwijzen naar christendom en jodendom. Het onderzoeksteam van Van den Hemel probeert bijvoorbeeld een antwoord te vinden op de vraag wat begrippen als ”joods-christelijk” en ”christelijke waarden” zeggen over het zelfbeeld van een beweging.

Van den Hemel: „Populistische bewegingen gebruiken vaak religieuze termen op sociale media, al worden daar vaak andere zaken aan verbonden dan die mensen in de kerk horen. Er wordt gediscussieerd over het verschil tussen de joods-christelijke cultuur en de islam, maar ook over het behoud van het woord Pasen in de HEMA of het belang van christelijk erfgoed. Aan de berichten op Twitter en Facebook kun je zien wat deze bewegingen belangrijk vinden en wat niet – dus wat hun beeld van de Nederlandse identiteit is.”

De Amsterdamse onderzoeker kijkt ook over de grens: wat zeggen Duitse Twitter- en Facebookberichten over populisme en religie? Daarvoor werkt hij samen met religie- en mediawetenschappers van onder meer het Institut für Volkskunde und Europäische Ethnologie van de Ludwig Maximilians-Universität in München.

Bestaan er verschillen tussen Nederland en Duitsland?

„Pegida lijkt wat verdeelder dan de PVV. Er is sprake van veel debat. Ze hebben geen gemeenschappelijke mening over bijvoorbeeld de staat Israël en over de betekenis van het christelijk geloof voor Duitsland.

De aanleiding tot mijn onderzoek was overigens een demonstratie van Pegida, waarbij ik als onderzoeker aanwezig was. Een paar mensen discussieerden met elkaar over de vraag of ze met een Israëlische vlag zouden zwaaien. Sommige Pegida-aanhangers wilden dat niet; andere demonstranten wel. De verhouding tot het jodendom blijkt een graadmeter om onderscheid te maken tussen klassiek extreemrechts –dat zichzelf nooit als joods-christelijk zou omschrijven– en nieuwe vormen van nationalisme, die het jodendom juist omarmen. ”

Hoe gaat u die honderdduizenden berichten op Twitter en Facebook analyseren?

„Er bestaan programma’s waarmee je dergelijke berichten kunt binnenhalen en in kaart brengen. Zo hebben we inmiddels ongeveer 200.000 PVV-tweets in ons bezit. Dat zijn er te veel om allemaal te lezen. Maar door bepaalde zoekopdrachten uit te voeren, kun je zien welke concepten er in die berichten vaak naar voren komen, zoals de woorden moskee, kerk, synagoge en imam. We kunnen vervolgens de berichten van PVV-politici vergelijken met die van andere partijen, zoals de VVD en het CDA.

Je kunt bijvoorbeeld ook zoeken op bepaalde controverses, zoals toen men zich druk maakte over het vermeende weghalen van een kruisje op een palmpasenstok om moslims niet voor het hoofd te stoten.”

En wat zijn de eerste conclusies?

„Mijn voorlopige conclusie is dat populistische bewegingen vrij veel interesse hebben voor het religieuze verleden en de invloed daarvan op de seculiere Nederlandse cultuur. Ook lijken ze veel te verwijzen naar jodendom en islamitisch antisemitisme. Het gaat in de berichten vrij weinig over Jezus en de liefde van God voor gelovigen. Maar dat gaan we nog verder uitwerken.

Onder religieuze gemeenschappen is vaak verwarring over wat de PVV of Pegida met het christendom heeft. Wat bedoelt deze partij als ze over christelijke waarden spreekt? Dit onderzoeksproject kan informeren over wat de PVV bedoelt met haar religieuze uitingen, zodat ook christenen een betere keuze kunnen maken als er verkiezingen zijn.”