Lanzarote gered van commercieel verval
Lanzarote is als een van de weinige Canarische Eilanden nooit ten prooi gevallen aan massatoerisme. Dat is te danken aan de tomeloze inzet van één man, César Manrique.
De 25 jaar geleden overleden kunstenaar beschermde zijn geboorteplek met hand en tand tegen commercieel verval. De eilandbewoners zijn hem daar nog altijd dankbaar voor.
Een groot deel van Lanzarote bestaat uit grillige, spookachtige lavarotsen waar de mens niets mee kan beginnen. Behalve César Manrique (1919-1992) dan, die in de jaren zestig van de vorige eeuw pontificaal midden in het zwarte landschap zijn huis bouwde. Enorme open ruimtes tussen de lavabellen transformeerde hij tot slaap- en woonkamers en recreatieruimtes, en in de centrale, door enorme lavawallen omsloten buitenruimte legde Manrique een zwembad met waterval aan, een barbecueterras en zelfs een kleine dansvloer. Het hele complex ligt zo verzonken in het lavaveld dat het grotendeels aan het oog onttrokken wordt.
Dat was precies volgens de filosofie van Manrique: zijn kunst moest versmelten met de omliggende natuur; een grondbeginsel waaraan hij zich tot aan zijn dood zou blijven houden. Manrique hield veel van Lanzarote – qua oppervlakte ongeveer de helft van de provincie Utrecht – en toen eind jaren zestig op het grootste Canarische eiland, Gran Canaria, enorme toeristencomplexen uit de grond werden gestampt, kwam hij dan ook meteen in actie. Dit treurige lot moest Lanzarote bespaard blijven, vond hij: „Ik geloof dat we getuige zijn van een historisch moment nu het gevaar dat onze omgeving bedreigt zo zichtbaar is, dat we een nieuwe verantwoordelijkheid op ons moeten nemen, met respect voor de toekomst.”
Met deze visie was hij zijn tijd ver vooruit. Vastgoedontwikkelaars waren nog maar net begonnen met hun invasie aan de Spaanse Costa’s en de Canarische Eilanden waren hun volgende om prooi. Manrique deed er alles aan te voorkomen dat ze op zijn eiland voet aan wal konden zetten; en met succes, hoewel het eilandje met 120.000 inwoners tegenwoordig jaarlijks alsnog 2 miljoen toeristen te verstouwen krijgt, maar desalniettemin. Manrique mobiliseerde een klein groepje invloedrijke mensen, onder wie de gouverneur van het eiland en een bevriende architect-kunstenaar. Met hun steun voerde hij onvermoeibaar actie tegen elk individu en iedere ondernemer wier plannen de natuurlijke schoonheid van Lanzarote dreigden aan te tasten.
Het resulteerde onder meer in een verbod op reclameborden langs alle wegen op het eiland en ook de bouw van huizen met meer dan vier verdiepingen was niet toegestaan. Hij motiveerde zijn ecologische activisme met de woorden: „Lanzarote is als een niet ingelijst, ongerept kunstwerk en ik wil dat dat zo blijft, zodat iedereen het kan bekijken.”
Ook stelde Manrique een boek samen over de typische architectuur van de Canarische Eilanden en combineerde hij die uitgave met een campagne tegen de afbraak van oude huizen en gebouwen. Samen met zijn vriend kocht hij een van de weinige huizen die de vernietigende vulkaanuitbarstingen in de achttiende eeuw hadden overleefd en maakte er een restaurant van. Ook opvallend op Lanzarote is de kleur van de huizen: vrijwel allemaal zijn ze hagelwit met groene, blauwe of bruine raamkozijnen en deuren. Een zoveelste resultaat van Manriques inspanningen om de authenticiteit van het eiland te bewaren.
Cactustuin
Intussen creëerde Manrique opzienbarende kunstwerken in de natuur. Zo transformeerde hij een lavatunnel in het noorden van Lanzarote in een sprookjesachtig natuurlijk auditorium met coniferen, feeërieke belichting en terrassen tegen een hoge lavamuur, waarvandaan gasten uitkijken over een klein ondergronds meertje. De Jameos del Agua is sinds de opening vijftig jaar geleden een van de meest bezochte attracties van het eiland. Daarnaast legde de kunstenaar een cactustuin aan, Jardín de Cactus, met meer dan 1100 verschillende cactussoorten. Aan de noordoostkust, boven op een bijna 500 meter hoge klif, hebben bezoekers vanuit het door Manrique ontworpen, en dus van buitenaf vrijwel onzichtbare, Mirador del Rio een duizelingwekkend uitzicht over de Atlantische Oceaan. Het bovenste terras en de banken bestaan uit met groene aanslag bedekte lavastenen, net als het dak van het naastgelegen restaurant. De hagelwitte constructie waarin het lokaleambachtenmuseum Casa Museo del Campesino is gevestigd, concurreert als architectonisch kunstwerk, gebouwd in een vulkanische grot midden op Lanzarote, regelrecht met de getoonde collectie. Manrique ontwierp het als eerbetoon aan de traditionele ambachten van het eiland, zoals de unieke wijnbouw in zwarte lavakuilen.
De kunst van César Manrique is overal op Lanzarote. Op veel van de rotondes staan enorme abstracte en kleurrijke (dat wil zeggen: de door Manrique vastgelegde kleuren) windvanen. In 1990 verhuisde de kunstenaar vanuit zijn lavahuis naar een gewoon onderkomen in het plaatsje Haría, waarop hij ook weer nadrukkelijk een eigen artistiek stempel drukte. Hij heeft er maar kort van kunnen genieten, want twee jaar later verongelukte hij met zijn auto op een rotonde vlak bij zijn voormalige huis, op 73-jarige leeftijd. Midden op die rotonde stond, hoe kan het anders, een windvaan van hem. Een jaar na zijn overlijden volgde de kroon op zijn jarenlange inspanningen voor zijn eiland. In 1993 werd Lanzarote, als eerste Canarische eiland, door Unesco in z’n geheel uitgeroepen tot ecologisch biosfeerreservaat.
