Column (ds. J. Belder): Putten
Een auto met Duits kenteken stopt in de dorpskom van Putten. Op een steenworp afstand staat het oorlogsmonument, de weduwe van Putten. Samenballing van intens verdriet. Herinnering aan de diepe wond die de Duitse bezetter de gemeenschap in oktober 1944 toebracht. Niet minder dan 660 mannen en jongens werden na een razzia via Kamp Amersfoort weggevoerd voor tewerkstelling in Duitsland. Een vergeldingsmaatregel van de bezetter na een aanslag van het verzet op enkele Duitse militairen binnen Puttens gemeentegrens.
Twee weken eerder was de operatie Market Garden begonnen, de Slag om Arnhem. Gedreven door wraakzucht ging de bezetter nog meedogenlozer dan anders tekeer. Met Putten werd een voorbeeld gesteld dat Duitsers nog altijd de baas waren en iedere vorm van verzet, sabotage en tegenwerking genadeloos zou worden afgestraft. Behalve de wegvoering van alle weerbare mannen zou het hele dorp in vlammen opgaan. Zo was het in Griekenland, Frankrijk en Italië gebeurd. Uiteindelijk werden ‘slechts’ een honderdtal woningen, boerderijen en andere gebouwen in de as gelegd. Geweld en terreur waren het handelsmerk van het Hitlerregime.
Vanuit Amersfoort gingen de Puttenaren naar strafkampen in Neuengamme, Wedel, Husum en Ladelund tegen de Zweedse grens, waar velen begraven liggen. Slechts 49 zouden de ontberingen overleven. En hoe?!
Verscheurd en gehavend kwam Putten uit de oorlog. Er waren zo’n 250 weduwen en 750 vaderloze kinderen, schrijft Madelon de Keizer in haar vuistdikke reconstructie ”Putten. De razzia en de herinnering”.
De verantwoordelijken voor de razzia waren al snel weer op vrije voeten. Tot verbijstering van vooral veel Puttenaren werd er een ruimhartig gratiebeleid gevoerd. Technisch-juridische kwesties kregen de overhand en de zaak waar het om ging –de massale dood van zo veel mannen en jongens– verdween naar de achtergrond. De hoofduitvoerder van het drama kwam drie jaar na zijn veroordeling alweer vrij en werd ereburger van zijn geboorteplaats. Er werd zelfs een straat naar hem vernoemd.
De auto met Duits kenteken stopt nog even bij de Oude Kerk. Bewust of toevallig? Hier zaten de mannen na de razzia urenlang opgesloten voordat ze werden weggevoerd. De oude ds. C. B. Holland had hen nog toegesproken, samen zongen ze Psalm 84:3 en 4. „Welzalig hij die al zijn kracht en hulp alleen van U verwacht.” Maanden later las hij op dezelfde plaats de lange dodenlijst voor. Putten staat voor zinloos geweld.
Madelon de Keizer heeft goed gedaan met het vastleggen van deze gruwelgeschiedenis. ”Putten” is een lezenswaardig boek, maar niet voor de late avond.
