De Cohens horen bij een grote groep Joodse Dordtenaren die die dag zijn opgepakt. De dag ervoor hebben vier Nederlandse agenten er al tien naar de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam gebracht.

Rond die tiende november 1942 werden –bijna– alle Dordtenaren met een Joodse achtergrond gearresteerd. De Dordtse werkgroep van de stichting Stolpersteine wil dit feit op 12 november gedenken. Het is dan 75 jaar geleden dat de razzia’s plaatshadden en de oudste stad van Holland –bijna– ”Judenfrei” werd, zoals de Duitsers dat noemden.

Het Platform van Dordtse Kerken roept de stad en de achterban –„van remonstrantse kerk tot en met gereformeerde gemeente”, aldus voorzitter Berrevoets– op om hierbij „juist op zondag 12 november” stil te staan. In de Grote Kerk wordt die dag ’s avonds hiertoe een herdenkingsbijeenkomst gehouden.

Metaalhandel

Speciaal voor de 75-jarige herdenking schreef de Dordtse historicus Kees Weltevrede een rapport over de razzia van het Joodse bevolkingsdeel.

De dag nadat de familie Cohen was opgepakt, zo reconstrueert hij, arriveerde het personeel van Cohens metaalhandel in de Dordtse industriewijk De Staart op het werk. Er was grote verbazing: de baas ontbrak.

Ook de Duitse toezichthouder ontdekte dat Cohen niet aanwezig was. Het maakte hem zenuwachtig, schrijft Weltevrede. „De zaakgelastigde wist blijkbaar niets van de razzia. Hij moest er evenwel voor zorgen dat alle metaal in Duitsland belandde. De firma was ”kriegswichtig”, maar zonder de directeur kon de Duitser niets uitrichten.

De Duitser benaderde hierop de bezetter. „Hij heeft gezegd dat Cohen terug moest komen; de firma was immers belangrijk voor de oorlogsindustrie. Cohen moest uit Westerbork ontslagen worden, zodat hij in Dordrecht de zaak kon voortzetten. Cohen is inderdaad vrijgelaten, maar niet nadat hij als voorwaarde had gesteld dat hij zijn gezin mocht meenemen. Hij kon niet in zijn eentje de draad oppakken. Hij was een man met een gezin, hij kon niet zonder. Wie moest er anders koken bijvoorbeeld?”

Toch nog onderduiken

Cohen kreeg toestemming Westerbork te verlaten, samen met zijn vrouw en kinderen, hoewel Gesina’s moeder moest achterblijven. Het gezin Cohen keerde heelhuids terug naar Dordrecht, maar moest nog wel onderduiken om aan verraad door Dordtse premiejagers, zoals agent Harry Evers, te ontkomen. Zoon Jos werd opgenomen in een gezin in Oene (Gld.). Het hele gezin wist vervolgens de oorlog te overleven.

Terugkeren uit Westerbork was uitzonderlijk. De meeste Joodse mensen uit Dordrecht hadden dat geluk niet, aldus Weltevrede. Ze werden afgevoerd naar Auschwitz en Sobibor.

Een maand na de razzia’s was daar bijna de gehele Joodse gemeenschap uit Dordrecht vermoord. „De Dordtenaren stonden erbij en keken ernaar hoe de Joden werden weggevoerd”, schrijft Weltevrede. „Een ontwrichtend verlies voor Dordrecht”, becommentarieert Berrevoets.