Journalist Alexander Osang van Der Spiegel zou in 2000 een groot interview hebben met de nieuwe leider van de Duitse christendemocraten. Net als Merkel was hij een Oost-Duitser en mede om die reden had de redactie hem gevraagd dit gesprek te voeren. Ossi’s onder elkaar werden geacht meerwaarde te brengen.

Osang was destijds correspondent in New York. Speciaal voor het gesprek met Merkel vloog hij terug naar Berlijn. Daar trof hij een nieuwsgierige vrouw, die begon met een paar vragen over Amerika. En, o ja, wat is trouwens het Engelse woord voor ”Spendenaffaire” (giftenschandaal)? Osang liet zich op zijn praatstoel zetten en geen CDU-leider die hem stopte.

Op zeker moment stond Merkel op en zei: „Zo, uw tijd is voorbij. U hebt alleen maar over uzelf gesproken.” En daarmee kon de verbouwereerde Osang het doen. Een paar weken geleden schreef hij het op in een uitvoerig portret in Der Spiegel.

Dit voorval illustreert twee belangrijke eigenschappen van Merkel, namelijk zakelijkheid en discipline. Ze vond het gekeuvel van de journalist vast heel gezellig, maar tijd is tijd. Ze had er geen moeite mee de journalist vervolgens de deur te wijzen, want de volgende taak wachtte immers. Mensen die daartoe in staat zijn, kunnen veel werk verzetten, maar worden in de omgang niet altijd als heel menselijk ervaren.

Osang opent zijn recente artikel over Merkel met te zeggen dat ze intussen „zo ontoegankelijk is als sfinxen, diva’s en koninginnen.” Al vijftien jaar laat ze zich omringen door dezelfde mensen, waar nauwelijks een nieuweling tussen kan komen. Als het waar is, past dit in het beeld van zittende regeringsleiders die zich isoleren van de rest van de wereld. Voor Merkels voorganger Helmut Kohl werd dat zijn valkuil.

Vanouds stond Merkel bekend als gemakkelijk in de omgang met kiezers. Er is een oude foto van haar eerste verkiezingscampagne waarop ze tussen de Oostzeevissers zit. Journalisten zochten deze vissers onlangs op, en die herinnerden zich dat ze belangstelling had voor hun problemen.

Pastorie

Als kind was ze al politiek bewust. En bovendien, ze was gericht op West-Duitsland. Haar vader, Horst Kasner, was een idealistische dominee die vanuit Hamburg naar Oost-Duitsland was gegaan om daar de kerk te ondersteunen. Toen op een zondag in 1961 de grens werd afgesloten, vielen er tranen in de pastorie en in de kerk, maar dat veranderde niets aan de realiteit.

De DDR-autoriteiten konden geen muur in de lucht bouwen, en daarom kon Angela Kasner naar hartenlust luisteren naar radioprogramma’s over politiek en debatten in de Bondsdag in Bonn.

Haar jeugd en beroepsleven in de DDR zijn tot op de dag van vandaag vormend voor haar. Ze heeft in Oost-Duitsland gezien hoe de staat –zonder recht van toegang– binnendrong in de intimiteit van het private leven. Als ze vandaag de dag spreekt over het gezin, voegt ze daar vaak in één adem aan toe dat dit een „staatsvrije ruimte” is. In de DDR golden ouders als uitvoerders van de staatsopvoeding.

Uit de Stasi-archieven is bekend geworden dat ze altijd kritisch was en sympathiseerde met de protestbeweging in Polen. Toch is duidelijk dat ze met haar stijl goed kon overleven in de DDR. Ze valt nooit op met een duidelijke mening, maar stelt zich liever terughoudend op.

Een visionair die droomt van „bloeiende landschappen” (Helmut Kohl) is ze niet. Ze kan enthousiast spreken over het „christelijk mensbeeld” dat de CDU als richtsnoer gebruikt, maar ze voegt daar zelden iets eigens of gewaagds aan toe. Ze is een pragmaticus die met kleine stappen regeert.

Een SPD-minister uit haar eerste regering zei eens dat kabinetsvergaderingen na Merkels komst eindelijk weer werden gevuld met politiek debat. De kanselier geeft de ministers de gelegenheid om zich uit te spreken, en als die het eens zijn, sluit ze zich bij de consensus aan. Men kan dit saai en zelfs laf noemen, maar waarschijnlijk is dit een van de oorzaken waardoor ze zolang overeind is gebleven. Visionaire leiders verslijten doorgaans sneller.

Slechts enkele keren heeft ze snelle besluiten genomen. Na de bijna-kernramp in Japan in 2011 was het volgens haar tijd om echt te stoppen met kernenergie. De regering-Schröder had daartoe al besloten, maar Merkel had dit teruggedraaid. Na de ramp in Fukushima besloot ze echter dat de zogeheten ”Atomausstieg” er toch moest komen. En zodoende zal in 2022 de laatste kerncentrale sluiten.

Het besluit in september 2015 om massaal vluchtelingen toe te laten, heeft ze in één avond genomen, zonder beraad in het kabinet. Ze zag dat er een grote stroom van tienduizenden vanuit Hongarije onderweg was en vreesde een menselijk drama, ergens langs een grens. Toen besloot ze een „humanitaire uitzondering” te maken en de grens te openen.

Niet vaak heeft ze zo veel kritiek over zich heen gehad als toen. Voorop liep Horst Seehofer, de leider van de Beierse zusterpartij CSU. Velen dachten toen dat het met Merkel gedaan was. In die weken deed ze haar roemruchte uitspraak: „Wir schaffen das” – we redden het wel. En zoals het nu lijkt, heeft ze daar gelijk in gekregen.

Oudgediende

Internationaal gezien is Merkel inmiddels een oudgediende. Veel premiers en presidenten heeft ze zien gaan en komen. Toen zij kanselier werd, was Chirac nog president van Frankrijk. Inmiddels hebben zijn opvolgers Sarkozy en Hollande plaatsgemaakt voor Macron. Ze heeft Blair nog meegemaakt als premier van Groot-Brittannië, en werkte achtereenvolgens met Brown en Cameron en inmiddels met die andere domineesdochter, Theresa May. Ook president Obama heeft nooit een andere bondskanselier meegemaakt.

Dus wat er in de komende vier jaar ook verandert, Merkel blijft. Althans, als ze haar ambtstermijn uitdient. Op een vraag of ze dat van plan is, zei ze eerder: „Voor zover we daar zeggenschap over hebben.” En dat is ”merkeliaans” op zijn best. Het kan een geloofsbelijdenis zijn, een duidelijk antwoord is het in elk geval niet.

Dit is het tweede deel van een tweeluik over de Duitse Bondsdagverkiezingen.

Welke coalitie?

Zodra de peilingen een stabiel beeld geven, gaat de Duitse verkiezingscampagne vooral nog over de vraag welke coalities de partijen wensen. Het beeld is nu dat de CDU/CSU-combinatie 40 procent haalt en de SPD op 25 procent komt.

Na de verkiezingen in 2013 was het even spannend of er wel een coalitie nodig was, omdat de CDU/CSU-fractie kort meer dan de helft van de zetels leek te halen. Uiteindelijk kwam ze er een paar tekort.

De CDU houdt van de liberale FDP als partner. In Merkels tweede periode (2009-2013) regeerde deze zwart-gele combinatie. Maar het succes van die regering was zo groot dat Merkel de FPD-kiezers ‘opat’. De liberalen bleven met 4,9 procent van de stemmen steken onder de kiesdrempel van 5 procent.

Het werd daarom een gedwongen huwelijk met de SPD (zwart-rood). Ook in Merkels eerste termijn diende zo’n zogeheten ”grote coalitie”. In Nederland is het gebruikelijk dat de twee grootste partijen de handen ineenslaan, in Duitsland is een ”grosse Koalition” de laatste optie.

Het lijkt erop dat de FDP weer terugkeert in de Bondsdag, maar het is niet duidelijk of FDP en CDU/CSU samen een meerderheid halen. Er bestaan ook ideeën dat de christendemocraten met de Groenen gaan samenwerken, omdat dit in de deelstaten hier en daar succesvol is. Maar alles blijft onzeker. Wellicht heeft Merkel daarom nog geen voorkeur uitgesproken.

Nieuwe biografie

Voormalig NRC-correspondent in Berlijn Michèle de Waard heeft een politieke biografie over de Duitse bondskanselier gepubliceerd. Het gaat hierin niet zozeer om een levensloop van Merkel, maar meer om belangrijke besluiten die ze heeft genomen. Rode draad daarin is de redding van de euro.

Het boek is goed gedocumenteerd en gericht op de inhoud van het beleid. Af en toe heeft de lezer het gevoel dat De Waard de bondskanselier net iets te veel verdedigt.

Angela Merkel. Een politieke biografie, Michèle de Waard; uitg. Amsterdam University Press, Amsterdam, 2017; ISBN 978 9462 985 728; 297 blz.; € 19,99.

CDU staat voor ”idwgugl”

De CDU voert campagne met ”idwgugl”. Wablief? Jazeker, dat is de afkorting van ”Für ein Deutschland, in dem wir gut und gerne leben”. Op sociale media werd #idwgugl een veelgebruikte hashtag.

Campagneleuzen zijn meestal korte slagzinnen. In 2013 hing Duitsland vol met portretten van de bondskanselier met daaronder: ”Ihr kennt mir” – u kent mij. In 2009 won ze de verkiezingen met ”Wir wählen die Kanzelerin” – wij kiezen de kanselier, of ”Ein neues Miteinander” – opnieuw met elkaar. Allemaal korte en krachtige boodschappen.

Deze keer werd het een zin van tien woorden, die dan ook nog eens bestaat uit een hoofdzin en een bijzin. Je moet wel een echte liefhebber zijn, wil je die uit het hoofd leren. De inhoud is onmiskenbaar CDU; een leefbaar Duitsland voor iedereen. Kortom, helemaal idwgugl.