Toen de terreurbeweging Islamitische Staat (IS) in 2014 vanuit Mosul aankondigde „dat het kalifaat was opgericht”, werd daar in het Westen lacherig op gereageerd. Het leek een utopie, nagejaagd door een stelletje fanatici. Maar oprichting van het kalifaat wordt door de meeste moslims beschouwd als een religieuze plicht, en voor vrijwel alle islamitische organisaties –van de moslimbroeders tot al-Qaida– is het zelfs het ultieme einddoel. De tijd is er nog niet rijp voor, vinden de meeste moslims.

En toen was daar opeens IS die de islamitische wereld met het kalifaat in Irak en Syrië overrompelde. De oprichting leidde tot een definitieve breuk tussen al-Qaida en IS.

In Syrië en Irak wordt dit kalifaat momenteel van alle kanten belaagd. IS had hier staatsstructuren opgebouwd die nu worden platgebombardeerd.

Achter deze zichtbare structuur bevindt zich echter het ondoorgrondelijke ”cyberkalifaat” van IS dat nog steeds op volle toeren draait. Wereldwijd trekt dit digitale kalifaat de aandacht van talloze moslims, niet het minst omdat dit kalifaat kwesties aan de orde stelt die moslims verenigen en die hen kunnen mobiliseren.

Ayman al-Zawahiri, de huidige leider van al-Qaida, publiceerde in 2001 het boek ”Ridders onder de banier van de profeet”. Hierin schreef hij onder meer dat al-Qaida uiteindelijk tot de conclusie was gekomen dat moslims wereldwijd zich konden vinden in de Palestijnse kwestie. Door de burgeroorlog in Syrië is IS in de media en in de verbeelding van mensen al-Qaida volkomen gaan overvleugelen. Al-Qaida ontdekte echter dat het spelen van de tweede viool ook veel voordelen biedt. In de luwte kon de organisatie zich immers verder ontwikkelen.

Het kalifaat van IS lijkt ten einde, maar het heeft wel zijn taak vervuld: er is een „cyberfundament” gelegd dat als een spinnenweb over de wereld ligt.

Europese veiligheidsdiensten maken zich terecht zorgen over IS-sympathisanten. IS heeft in Europa een cellenstructuur opgebouwd die voortdurend zal toeslaan. En doordat aanslagen telkens worden opgeëist door IS zorgt deze organisatie ervoor dat ze in het Westen relevant blijft.

Territoriale ambities heeft IS in Europa niet. De kansen daarvoor zijn vrijwel nihil. Dit is fnuikend voor de organisatie, omdat juist een kalifaat het verschil maakt met al-Qaida. Voortzetting van het kalifaat is daarom van belang en zal plaatsvinden in Azië. Daar wonen ook de meeste moslims.

De aftrap hiervoor werd afgelopen mei gegeven in de Filippijnse provincie Mindanao. Een lokale opstand werd hier gekaapt door IS, die duizenden strijders naar de regio dirigeerde. Ondanks Amerikaanse steun lijkt het Filipijnse leger er niet in te slagen om de situatie onder controle te krijgen. En dan is er nog het drama rond de Rohingyamoslims in Myanmar (Birma). Ook daar kan IS van profiteren, vooral omdat islamitische landen slechts lippendienst bewijzen aan het lot van deze moslims.